Σύμφωνα με τον πατέρα της αναπτυξιακής ψυχολογίας, Ζαν Πιαζέ, όταν ένα παιδί έρχεται αντιμέτωπο με πληροφορίες που δεν ταιριάζουν στα προηγούμενα "σχέδια" λειτουργίας του μυαλού του, βιώνει γνωστική ανισορροπία/ασυμφωνία. Προκειμένου να αποκαταστήσει αυτήν την ασυμφωνία, το παιδί μπορεί: να αγνοήσει τις τελευταίες πληροφορίες, να τις τροποποιήσει για να τις εντάξει στο προϋπάρχον σχήμα, ή να τις προσαρμόσει -τροποποιώντας το αρχικό σχήμα σε κάτι διαφορετικό.
Έστω, για παράδειγμα, ότι ένα τρίχρονο αγόρι που έχει μεγαλώσει σε μια φάρμα και έχει συνηθίσει να βλέπει άλογα, πηγαίνει στο ζωολογικό κήπο και βλέπει για πρώτη φορά έναν ελέφαντα. Επειδή στο μυαλό του δεν έχει "σχέδιο" για τους ελέφαντες, ερμηνεύει τον ελέφαντα ως άλογο, μέχρι να το διορθώσει η μητέρα του. Οι νέες πληροφορίες που λαμβάνει το φέρνουν σε κατάσταση ανισορροπίας/ασυμφωνίας. Τώρα πρέπει να κάνει ένα από τα τρία εξής πράγματα: να αγνοήσει τον ελέφαντα, να διαστρεβλώσει τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του (έτσι ώστε να τα προσαρμόσει σε αυτά που ξέρει και να τον αφομοιώσει ως άλογο) ή να τροποποιήσει το προϋπάρχον σχήμα για να συμπεριλάβει νέες πληροφορίες στις γνώσεις του για τα ζώα.
Αν βάλουμε στη θέση του ελέφαντα τις πανανθρώπινες αξίες όπως η Ελευθερία, η Δημοκρατία, η Κοινωνική Δικαιοσύνη ή η Αγάπη, μπορούμε μάλλον να καταλάβουμε καλύτερα τι συμβαίνει στις κοινωνίες μας.
Τα πρώιμα σχήματα που αναπτύσσονται με βάση της πρωταρχικές εμπειρίες μας (κυρίως από το οικογενειακό και το εκπαιδευτικό μας περιβάλλον) είναι συχνά συγκεχυμένα, καθώς τα παιδιά δέχονται αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες -ενώ παράλληλα υφίστανται και έναν βομβαρδισμό ασύνδετων πληροφοριών από το διαδίκτυο, τις οποίες δεν μπορούν ούτε καν να επεξεργαστούν.
Ας φανταστούμε, για παράδειγμα, ένα παιδί που προσπαθεί να χωρέσει στο μυαλό του το γεγονός ότι ο πατέρας του κακοποιεί την μητέρα (την οποία εκείνο υπεραγαπά) ή ότι η μητέρα του δεν εκτιμά τον πατέρα (τον οποίο εκείνο θαυμάζει). Η ασυμφωνία αυτή μπορεί να γίνει εξαιρετικά επώδυνη (όπως και κάθε άλλη πληροφορία που απειλεί τις ενυπάρχουσες ισορροπίες).
Ας φανταστούμε επίσης ένα παιδί που η νευροβιολογική του ανάγκη για παιχνίδι και ανεμελιά καλείται να περιοριστεί από τον ορισμό του "άλλου" ως αντίπαλου/ανταγωνιστή, δηλαδή ως απειλή. Πως μπορεί κανείς να συνταιριάξει την ιδέα της ανεμελιάς του με την απειλή;
Το παιδί μπορεί να αγνοήσει τις τελευταίες πληροφορίες (να αρνηθεί δηλαδή ότι ο πατέρας κακοποιεί την μητέρα), να ορίσει την αγάπη ως επώδυνη σύγκρουση, και την ανεμελιά του παιχνιδιού ως επικίνδυνη απειλή, ή να συμπεριλάβει στο αρχικό "σχέδιο" τις νέες πληροφορίες, αλλάζοντας (περισσότερο ή λιγότερο) τις γνώσεις του. Το τελευταίο είναι πολύ δύσκολο (έως και αδύνατο μερικές φορές), γιατί εδώ δεν υπάρχει κάποιος να διορθώσει το παιδί όπως στην περίπτωση με τον ελέφαντα.
Οι δύο βασικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης κάθε γνωστικής σύγκρουσης/ασυμφωνίας, (αυτοί δηλαδή της αγνόησης ή/και της διαστρέβλωσης των νέων πληροφοριών) γίνονται από προεπιλογή (by default). Ο αντιληπτικός/αξιολογικός μηχανισμός της νοητικής λειτουργίας των ανθρώπων είναι "προγραμματισμένος" όπως το λειτουργικό σύστημα ενός σύγχρονου υπολογιστή, και αυτό είναι κάτι που το κυρίαρχο σύστημα γνωρίζει πολύ καλά, γιατί εκείνο είναι που εγκατέστησε τα "προγράμματα", μέσα από το ισχύον οικογενειακό και εκπαιδευτικό πλαίσιο.
Έτσι λοιπόν, οι άνθρωποι είτε επιλέγουν να αγνοούν την κοινωνική ή/και ατομική τους πραγματικότητα, ή ενδίδουν και γίνονται ευάλωτοι στην εξαπάτηση και στη χειραγώγηση των κυρίαρχων μηχανισμών, επιλέγοντας να την διαστρεβλώσουν -καθώς αυτοί είναι οι προγραμματισμένοι τρόποι με τους οποίους έμαθαν να ανακουφίζουν την εσωτερική τους ασυμφωνία, από τότε που ήταν παιδιά. Και κάπως έτσι, ο ελέφαντας μπορεί να γίνει άλογο, η ολιγαρχία δημοκρατία, ο πόλεμος ειρήνη, και η ενδοοικογενειακή βία αγάπη. Γιατί, από τους τρεις μηχανισμούς αντιμετώπισης της κάθε ασυμφωνίας (άρνηση, διαστρέβλωση και αναθεώρηση), ο τελευταίος είναι πάντοτε πολύ πιο δύσκολος, και οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να προβάλλουν αντίσταση στις δυσκολίες.
Πληροφορίες από Αντώνης Ανδρουλιδάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου