Και η άνοιξη προϊόν του ανθρώπου είναι;

"Και η άνοιξη προϊόν του ανθρώπου είναι", όπως γράφει ο Ελύτης; Επιτρέπεται η προσθήκη ερωτηματικού σε στίχους μεγάλων ποιητών;

Στο Λεξικό των Συμβόλων του Juan-Eduardo Cirlot (εκδόσεις Κονιδιάρη), διαβάζουμε μεταξύ των άλλων ότι τα πουλιά πετούν στον αέρα με την ελευθερία που ο άνθρωπος από τους πανάρχαιους χρόνους επιθυμούσε. Είτε τα θαύμαζε, είτε τα ζήλευε, ο μεγάλος κυρίαρχος της γής είχε από καταβολής κόσμου μία θέση στην καρδιά του για τα πουλιά, και οι συμβολισμοί δεν είναι τυχαίοι. Πάντα και σε όλους τους πολιτισμούς, τα φτερά αντιπροσώπευαν την φαντασία και την πνευματικότητα.

Στην Αρχαία Ελλάδα, ο Έρωτας είχε φτερά. Τα φτερά είναι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, σύμβολα της ευφυϊας και εξύψωσης της ψυχής. Μυθικά ζώα, όπως ο Πήγασος, έρχονται να φορέσουν φτερά, τελειοποιώντας και εξιδανικεύοντας έτσι το είδος που εκπροσωπούν. "Έκανε φτερά.", λέμε ακόμη και σήμερα για κάτι που χάσαμε ή για κάτι πολυπόθητο μεγάλης ζωτικής σημασίας που δεν καταφέραμε να διατηρήσουμε. Όσα όντα δεν έχουν φτερά είναι καθηλωμένα στη γή. Στην αρχαία Ολυμπία η θεά Νίκη απεικονίζεται με φτερά την ώρα που προσγειώνεται. Κατά τον Πελοπονησιακό πόλεμο όμως, οι Αθηναίοι έχτισαν στην Ακρόπολη τον ναό της απτέρου νίκης, όπου φαντάζονται και περιγράφουν αυτήν την θεότητα χωρίς φτερά, μόνο και μόνο για να την διατηρήσουν, να μην την χάσουν και να την κρατήσουν για πάντα δικιά τους. Στους αστραγάλους ορισμένων θεοτήτων και ηρώων εμφανίζονται και πάλι φτερά που αντιστοιχούν στη δύναμη της της κοσμικής εξέλιξης, όπως τα φτερωτά σανδάλια του Ερμή και τα φτερωτά πέδιλα που χρησιμοποίησε ο Περσέας για να σκοτώσει τη Μέδουσα Γοργώ.

Φτερά θα βρούμε στα βάθη των αιώνων και σε πολύ ξεχωριστά αντικείμενα, όπως στις περικεφαλαίες των ηρώων, το κηρύκειο του Ερμή και του αντίστοιχου Ρωμαϊκού θεού Mercurious. Μέσα στους συμβολισμούς τα φτερά εκφράζουν, με το σχήμα και την ιδιαιτερότητά τους, την ποιότητα των πνευματικών δυνάμεων στις οποίες αντιστοιχούν. Τα κέρινα φτερά του Ίκαρου συμβολίζουν την ριζική ανεπάρκεια μιας πολυπόθητης για τον άνθρωπο λειτουργίας. Πτήση: Ελαφρότητα, αλλά και αντοχή. Ανύψωση και ελευθερία.

Η Αιγυπτιακή απεικόνιση της Σφίγγας, πέρασε στον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό με κάποιες αλλαγές, σαν φρουρός αλλά και στολίδι των τάφων, με κεφάλι γυναίκας, ουρά φιδιού, σώμα λιονταριού και φτερά αετού. Οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν αυτοί που έκαναν το κεφάλι της Σφίγγας από ανδρικό γυναικείο, και της πρόσθεσαν επίσης φτερά.

Τα πουλιά μπορούσαν να φέρουν στους ανθρώπους ακόμα και μυνήματα για το μέλλον, αν ήξερε κανείς να διαβάσει τον ερχομό τους, τον τρόπο, τον τόπο και την ιδιαιτερότητα στο πέταγμά τους. Στo μαντείo των Δελφών και της Δωδώνης υπήρχε ιερέας ειδικός για να ερμηνεύει το πέταγμα των πουλιών, και να δίνει στους ανθρώπους καλούς ή κακούς οιωνούς. Κάτι ανάλογο έχει φτάσει μέσα στην καθημερινή ομιλία ακόμα και στις μέρες μας. 

- Πού το ξέρεις;

- Μού το ‘πε ένα πουλάκι.

Οι Αμερικανοί ιθαγενείς, οι Ινδιάνοι, στων οποίων τον πολιτισμό κυριαρχούν οι μύθοι του αέρα, χρησιμοποιούν φτερά για να στολίσουν τις φορεσιές τους. Πούπουλα κοσμούν την μεγάλη περικεφαλαία του αρχηγού της φυλής, τον εξομοιώνουν συμβολικά με το "πουλί Δημιουργό", και τον συσχετίζουν μαζί του. Τα πούπουλα των πουλιών ανταποκρίνονται στο στοιχείο του αέρα. Ένα πούπουλο ή πολλά μαζί συμβολίζουν τον άνεμο.

Στον Χριστιανισμό τα φτερά συμβολίζουν την ουράνια δικαιοσύνη που πάντα φωτίζει το πνεύμα των ενάρετων. Η κίνησή τους εκφράζει τη Δύναμη που ενώνεται με την Αρετή για να γίνει εφικτή η πραγματοποίηση της πνευματικής εξύψωσης. Σύμφωνα με τον Άγιο Γρηγόριο, τα φτερά και τα πούπουλα φανερώνουν την ενδοσκόπηση και την πίστη. Το φτερό της γραφίδας συμβολίζει το Λόγο.

"Άπιαστο πουλί", κάτι που ο άνθρωπος θαυμάζει αλλά δεν μπορεί να το φτάσει Όμως, τα πουλιά φαίνεται ότι μοιάζουν στον άνθρωπο περισσότερο από άλλα είδη στον τρόπο με τον οποίον επιχειρούν την ερωτική προσέγγιση. Πουλιά με εντυπωσιακά χρώματα, όπως τα παγώνια, και άλλα με πολύ πιο εκλεπτυσμένες αρεττές, όπως η φωνή. Τα ωδικά πτηνά όχι μόνον χρησιμοποιούν την φωνή τους για να καλέσουν τον ερωτικό τους σύντροφο, αλλά και την καλλιεργούν συστηματικά, και τα νεαρά αρσενικά παίρνουν μαθήματα φωνητικής από τα μεγαλύτερα. 

Έρωτας, άνοιξη, τραγούδι, μουσική και χορός: Μάλιστα χορός. Έχει μελετηθεί ότι κάποια νεαρά αρσενικά πουλιά, ενδημικά της Αυστραλίας, παρακολουθούν τον χορό των έμπειρων εραστών του είδους τους, για να μάθουν να προσελκύουν την καλή τους, όχι μονάχα με τη γλώσσα της φωνής αλλά και με τη γλώσσα του σώματος, όταν φτάσει η κατάλληλη στιγμή. Ο Γάλλος βιολόγος Κλοντ Γκοντίν (Claunde Gudin) επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τον μηχανισμό με τον οποίο τα διάφορα ζωικά είδη εξασκούν γοητεία στο άλλο φύλο στο βιβλίο του «Φυσική ιστορία της γοητείας". Έναν πολύ βασικό ρόλο παίζουν οι οσμές, οι οποίες προκύπτουν από τις φερορμόνες. Μόνον ο άνθρωπος, που υπακούει σε πολιτισμικούς κανόνες περί υγεινής και αισθητικής, τείνει να τις εξαλείψει. Σύμφωνα με τον Γάλλο συγγραφέα, μία τέτοια υποκατάσταση είναι και η τάση που έχουν οι άνδρες να προσφέρουν στις γυναίκες λουλούδια, στην προσπάθειά τους να υποκαταστήσουν με τα χρώματα και τα αρώματα ό,τι άλλο αρχέγονο θυσιάστηκε στο βωμό του πολιτισμού. Όμως αυτό δεν το κάνει μόνον ο άνθρωπος. Με τα χρώματα και το τραγούδι εξασκούν τη γοητεία τους στο άλλο φύλο και τα πουλιά. Και δεν μοιάζουν με τον άνθρωπο μόνο σ’ αυτό. 

Ο John Roach από το National Geographic (έρευνα αναδημοσιευμένη στην εφημερίδα "Το Βήμα", τον Μάιο του 2004) γράφει ότι, από όλα τα ζωϊκά είδη, μόνον τα ωδικά πτηνά, ο άνθρωπος, οι φάλαινες, τα δελφίνια και οι νυκτερίδες γεννιούνται με την ικανότητα να δημιουργούν συγκεκριμένους ήχους και, μεγαλώνοντας, να τους διαφοροποιούν και να τους εξελίσσουν. Αυτή η ικανότητα εκμάθησης και δημιουργίας νέων ήχων οφείλεται στο γονίδιο της φωνής FoxP2, που είναι κοινό για τον άνθρωπο και τα πουλιά. Το συγκεκριμένο γονίδιο ενεργοποιείται όταν τα πουλιά βρίσκονται στην διαδικασία εκμάθησης μιας καινούργιας μελωδίας. Στους ανθρώπους έχει ερευνηθεί ότι μία μετάλλαξη σε ένα σχεδόν πανομοιότυπο γονίδιο προκαλεί κληρονομικά μειονεκτήματα στη γλωσσική εκμάθηση, αναφέρει ο ερευνητής Έρικ Τζάρβις, νευροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο Duke στη Βόρεια Καρολίνα. Ο Τζάρβις μαζί με τους συνεργάτες του δημοσίευσαν τις μελέτες τους στην επιθεώρηση "Neuroscience". Στις μελέτες αυτές, σημειώνεται ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά, εκτός από τον άνθρωπο, δεν μπορούν να μάθουν ή να μιμηθούν ήχους.  

Η δυνατότητα της φωνητικής εκμάθησης είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στα ωδικά πουλιά, στο πουλί του είδους κολιμπρί, στους παπαγάλους, στις νυχτερίδες, στους ανθρώπους και στα θαλάσσια θηλαστικά (φάλαινες και δελφίνια). Το γονίδιο FoxP2 είναι κοινό σε πουλιά και ανθρώπους και έχει να κάνει με το χάρισμα της φωνητικής μαθησιακής ικανότητας. Το γονίδιο αυτό αποδείχτηκε για πρώτη φορά ότι εμπλέκεται στην ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας των ανθρώπων από μία άλλη ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Άντονι Μόνακο, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης την άνοιξη του 2002, και, με βάση αυτή την ανακάλυψη, ο Τζάρβις και οι συνεργάτες του το αναζήτησαν σε άλλα είδη, το βρήκαν στα ωδικά πουλιά, και προχώρησαν στη σύγκρισή του με το αντίστοιχο ανθρώπινο. Στις μελέτες του, ο Τζάρβις υποστηρίζει ότι οι διαδρομές στα εγκεφαλικά κυκλώματα, όσον αφορά στην φωνητική εκμάθηση, είναι παρόμοιες σε πουλιά και ανθρώπους. Άνθρωποι και πουλιά γεννιούνται έχοντας έμφυτο ένα «σετ» φωνημάτων απαραίτητο για την ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας. Άνθρωποι και πουλιά τροποποιούν τα φωνήματά τους και τα τοποθετούν σε τέτοια σειρά ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ο λόγος ή το τραγούδι.

Σχετικά με την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου των πτηνών, η "Nature Neurosciences Reviews" φιλοξενεί μία πραγματικά επαναστατική μελέτη διεθνούς ομάδας επιστημόνων. Ο εγκέφαλος των πτηνών, υπογραμμίζουν οι επιστήμονες, είναι εξίσου πολύπλοκος, ευέλικτος και εφευρετικός με αυτόν των θηλαστικών. Ομάδα 29 επιστημόνων από έξι χώρες, που έχουν δημιουργήσει το "Avian Brain Nomenclature Consortium", και έχουν μελετήσει συστηματικά επί επτά χρόνια τον εγκέφαλο των πτηνών, υποστηρίζουν ότι και αυτά διαθέτουν εξελιγμένη νοημοσύνη. Ωρισμένοι επιστήμονες από αυτήν την ομάδα υποστηρίζουν ότι η οξύνοια είναι θέμα συνάψεων, και ωρισμένοι άλλοι ότι η νοημοσύνη των πουλιών οφείλεται στην επέκταση ενός αρχέγονου τμήματος του εκεφάλου των θηλαστικών και στην χρησιμοποίησή του με νέους τρόπους.

Όπως και να έχει το ζήτημα, η νέα προσέγγιση στην μελέτη του εγκεφάλου των πτηνών ερμηνεύει πολλές συμπεριφορές τους, οι οποίες αποδεικνύουν την υψηλή νοημοσύνη τους. Για παράδειγμα, τα κοράκια κατασκευάζουν μικρά αγκίστρια και δόρατα, τα οποία χρησιμοποιούν για να συλλέγουν την τροφή τους. Επίσης κάποια από αυτά εκπαιδεύτηκαν σε Ιαπωνικό Πανεπιστήμιο να περιμένουν υπομονετικά στο πεζοδρόμιο μέχρις ότου ανάψει κόκκινο φώς για τα αυτοκίνητα. Μόλις τα αυτοκίνητα σταματήσουν, τα κοράκια τοποθετούν καρύδια στο δρόμο και, όταν τα διερχόμενα αυτοκίνητα σπάσουν το σκληρό περίβλημα, τότε αυτά επιστρέφουν στο πεζοδρόμιο, για να απολαύσουν αμέσως μετά τον νόστιμο καρπό! Οι γκρίζοι αφρικανικοί παπαγάλοι μαθαίνουν όχι μόνο να μιλούν, αλλά έχουν αίσθηση του χιούμορ και δημιουργούν νέες λέξεις. Κάποια ωδικά πτηνά μπορούν να μάθουν μέχρι 2000 διαφορετικές μελωδίες, ενώ τα περιστέρια μπορούν να ξεχωρίσουν 752 διαφορετικά οπτικά πρότυπα και να επιλέξουν ποιό από αυτά είναι ανθρώπινο δημιούργημα και ποιό υπάρχει στη φύση. "Διαπιστώνουμε την ύπαρξη πανέξυπνων πτηνών που καταφέρνουν εκπληκτικά πράγματα, στα οποία θα δυσκολεύονταν ακόμα και τα πιο έξυπνα θηλαστικά", υποστηρίζει ο Τομ Σμάλντερς του Πανεπιστημίου του Νιούκαστλ, και τις απόψεις αυτές δημοσιεύει η Sandra Blakeslee στο "New York Times" και αναδημοσιεύει η Ελληνική εφημερίδα "το Βήμα", τον Φεβρουάριο του 2005.

Αυτά λοιπόν αλλά όχι μόνον. Τα πουλιά διαθέτουν επίσης πολύ προχωρημένες "γνώσεις" αρχιτεκτονικής. Από τα διάφορα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα του ζωϊκού βασιλείου (φράγματα καστόρων, λαβύρινοι τερμιτών κλπ), εκείνο το οποίο χαρακτηρίζεται ως το πλέον αξιοθαύμαστο από τους ειδικούς είναι οι φωλιές των πουλιών. Κάθε άνοιξη εκατομμύρια φωλιές φτειάχονται σε διάφορα σημεία, με τους ιπτάμενους κατασκευαστές τους να χρησιμοποιούν πλήθος φυσικών αλλά και τεχνητών υλικών. Μία τουλάχιστον έρευνα στην επιστημονική βιβλιογραφία αποδεικνύει την παραπάνω διαπίστωση, αφού έχουν γραφτεί ελάχιστα πράγματα για τέτοιου είδους αρχιτεκτονικές κατασκευές. Ο καθηγητής Μάικ Χάνσελ, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, από την δεκαετία του 80 ασχολείται επισταμένως με τις τα επιτεύγματα των ιπτάμενων αρχιτεκτόνων. Οι φωλιές των πουλιών ακολουθούν συνήθως έναν λειτουργικό, απλό, αλλά και κομψό σχεδιασμό. Ο Χάνσελ διακρίνει και περιγράφει τις διαφορετικές ομάδες υλικών που χρησιμοποιούν τα πουλιά στην κατασκευή της φωλιάς τους: Το "θεμέλιο" αποτελεί την βάση που στηρίζει την φωλιά. Η εσωτερική επένδυση αποτελείται από ένα μονωτικό στρώμα, ενώ η εξωτερική χρησιμοποιεί για "καμουφλάζ" ένα λεπτό φύλλο κάποιου υλικού επιλεγμένου ώστε να μην εντοπίζεται εύκολα. Αν η φωλιά είναι κρεμαστή (πχ από κάποιο κλαδί), θα χρειαστεί η δημιουργία και κάποιου επιπλέον υποστηρικτικού μηχανισμού. Το βασικότερο συνδετικό υλικό είναι το μετάξι από τα κουκούλια των αυγών της αράχνης, τις κολλητικές ιδιότητες του οποίου εκμεταλλεύονται τα πουλιά για να "δέσουν» την όλη κατασκευή. "Τα πουλιά αρχικά φτειάχνουν το πάτωμα της φωλιάς και, στην συνέχεια, χρησιμοποιώντας το κολλητικό μετάξι, φτειάχνουν τα τοιχώματα", αναφέρει ο Χάνσελ. Και κάτι επιπρόσθετα εντυπωσιακό σε όλη αυτήν την ιστορία είναι η διαδικασία επιλογής του σημείου όπου θα γίνει η φωλιά. Έχει διαπιστωθεί από τις έρευνες ότι τα πουλιά επιλέγουν την τοποθεσία κατασκευής της φωλιάς τους έτσι ώστε όλα τα απαραίτητα κατασκευαστικά υλικά να είναι διαθέσιμα σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων από το επιλεγμένο σημείο. Οι ειδικοί δεν μπορούν ακόμη να εξηγήσουν το πώς τα πουλιά εντοπίζουν το σημείο αυτό.

Οι ειδικοί δεν μπορούν ακόμη να εξηγήσουν πολλά πράγματα. Είδη που νοσούν και άλλα που οριστικά εξαφανίζονται. Ανατροπές ισορροπίας. Επιδημίες. Επιστημονικές ανησυχίες. Φόβος. Σύγχρονος άνθρωπος. Βίος και επιβίωση. Γνώση, επίγνωση, αλληλεξάρτηση, ανάγκη. Λέξεις που απειλούνται με ανεπανόρθωτη αλλοίωση. Σώματα καθηλωμένα στη γή, τρομαγμένα, βαρειά και ακίνητα. Χρώματα που χάνονται. Ομορφιά που τραυματίζεται και ψυχορραγεί. Κίνδυνος απώλειας ζωής. Κίνδυνος απώλειας ελευθερίας. Ταραχή και σύγχιση. Πανικός. Κι’ όμως ήρθε η άνοιξη. "Και η άνοιξη προϊόν του ανθρώπου είναι", γράφει ο Ελύτης. Είναι η άνοιξη προϊόν του ανθρώπου ή προϊόν της φύσης; Και πόσο υπεύθυνοι είμαστε εμείς οι άνθρωποι ως διαχειριστές της άνοιξης; 

Ένα παλιό αγαπημένο τραγουδάκι της Μαριανίνας Κριεζή τελειώνει έτσι: "Ο ουρανός είναι παιδιά γεμάτος αγγέλους, γι’ αυτό να μην πυροβολάτε τον ουρανό"... 

Πηγή: Τεύχος 20 του περιοοδικού "Εναλλακτική Κτηνιατρική κατά φύσιν" -  Συγγραφέας του άρθρου η κτηνίατρος Κάκη Πριμηκύρη

 

Photo


_____________________________________

update Ιανουάριος 2020

Πολύ καλό ντοκιμαντέρ της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας για το ανοιξιάτικο κυνήγι: https://youtu.be/rkdLEuR_t6o (via Ασφαλή καταφύγια για τα άγρια πουλιά)