Στερεοτυπική συμπεριφορά στα ζώα

                                 https://youtu.be/NXPCIn_-O50


Ο όρος "στερεοτυπική συμπεριφορά" αναφέρεται σε όλα τα είδη των ζώων και χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια συμπεριφορά που είναι μονότονη, επαναλαμβανόμενη, δεν εξυπηρετεί κάποιον προφανή σκοπό και εκδηλώνεται κάτω από συνθήκες αιχμαλωσίας ή, γενικότερα, υπέρμετρου και παρατεταμένου στρες. Στους ζωολογικούς κήπους, βλέπουμε συχνά μεγάλα αιλουροειδή να βηματίζουν συνεχώς, διαγράφοντας την περίμετρο του κλουβιού τους ή το διάστημα ανάμεσα σε δύο πραγματικά ή νοητά όρια. Σε καταφύγια αδεσπότων ή σε χώρους "συλλεκτών", όπου παρατηρείται το φαινόμενο της παρασυσσώρευσης, μπορεί να συναντήσουμε γάτες που γλείφουν και περιποιούνται το τρίχωμά τους ακατάπαυστα, και στα κλουβιά των χοιρομητέρων μπορεί να δούμε ζώα που κάνουν συνεχείς μασητικές κινήσεις χωρίς τροφή (sham chewing). Tα τρία πιο συνηθισμένα είδη στερεοτυπικής συμπεριφοράς είναι η άσκοπη βάδηση, η εξεζητημένη αυτοπεριποίηση που μπορεί να φτάσει μέχρι τον αυτοτραυματισμό, και οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις "ψευδομάσησης".

Στους ζωολογικούς κήπους, ο άσκοπος βηματισμός παρατηρείται κυρίως στα σαρκοφάγα που έχουν την έμφυτη ανάγκη να μετακινούνται διανύοντας μεγάλες αποστάσεις, όπως τα αιλουροειδή (τίγρεις, λιοντάρια, τζάγκουαρ κλπ) και τα κυνοειδή (λύκοι, αλεπούδες, τσακάλια και ντίγκο). Στα αρχικά στάδια, τα εξωτερικά ερεθίσματα μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή των ζώων, σε προχωρημένες καταστάσεις όμως τα άτομα που εμφανίζουν αυτήν την κινητική στερεοτυπία φαίνονται σαν να έχουν περιπέσει σε έκσταση και κανένα εξωτερικό ερέθισμα (οπτικό, πχ παρουσία ανθρώπων ή άλλων ζώων κλπ, ή ηχητικό, πχ φωνές, κρότοι κλπ) δεν μπορεί να σταματήσει τον αδιάκοπο βηματισμό τους. Μια μελέτη λιονταριών σε ζωολογικούς κήπους έδειξε ότι τα ζώα αυτά περνούν σχεδόν το μισό του εικοσιτετραώρου τους βηματίζοντας, ενώ σε ελεύθερη κατάσταση αναπαύονται μέχρι και 20 ώρες την ημέρα - τεράστια διαφορά! Άσκοπος βηματισμός παρατηρείται επίσης και σε ελέφαντες και, ενώ αρχικά αυτή η συμπεριφορά εκδηλώνεται με σκοπό να μετριάσει το stress, εν τέλει φαίνεται ότι το εντείνει. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, η εκδήλωση της αφύσικης συμπεριφοράς προσφέρει μια στιγμιαία ανακούφιση λόγω έκκρισης ενδορφινών, γι' αυτό και τα ζώα καταλήγουν να εξαρτώνται απ' αυτήν και την επαναλαμβάνουν.
 

animalbiosciences
στήθος παπαγάλου cockatoo
από αυτοτραυματισμό

Η εξεζητημένη αυτοπεριποίηση (γλύψιμο, δάγκωμα, τράβηγμα) του τριχώματος (στα θηλαστικά) ή του πτερώματος (στα πτηνά, όπως οι παπαγάλοι) μπορεί να οδηγήσει σε ένα δέρμα απογυμνωμένο από τρίχες και φτερά έως και σε επώδυνες αλλοιώσεις των περιοχών που δέχονται την περιποίηση. Παρατηρείται τόσο στα τρωκτικά (ποντίκια, ινδικά χοιρίδια, κουνέλια κλπ) όσο και στα πρωτεύοντα (μαϊμούδες, χιμπαντζήδες κλπ) των εργαστηρίων, στους παπαγάλους και άλλα πουλιά, και στις γάτες που αντιμετωπίζουν εγκλεισμό ή άλλες στρεσσικές καταστάσεις. Τα ζώα αυτά εκδηλώνουν μια ακατανίκητη παρόρμηση για αυτοπεριποίηση ή/και μια εξεζητημένη ενασχόληση με το ίδιο τους το σώμα, και αυτό μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε αυτοακρωτηριασμό ολόκληρων μελών του σώματος (ουρά, πόδια κλπ).
 

dolphins/stereotypical-behaviors/

Η ψευδομάσηση, δηλαδή η συνεχής και μονότονη κίνηση των γνάθων που μιμείται την μάσηση, είναι ένα ακόμη είδος αποκλίνουσας συμπεριφοράς, πολύ συχνή στις χοιρομητέρες που ζουν περιορισμένες σε ατομικά κλουβιά λοχείας και τοκετού. Αυτή η συμπεριφορά μιμείται ακριβώς την κίνηση που κάνουν οι γνάθοι όταν αλέθουν την τροφή, χωρίς όμως να υπάρχει τροφή. Τα ζώα που επαναλαμβάνουν αυτήν την κίνηση καταλήγουν να βγάζουν αφρούς από το στόμα. Κάτι ανάλογο μπορεί να παρατηρηθεί και σε ζωολογικούς κήπους, όπου τα ζώα μασούν ακατάπαυστα τα κάγκελα των κλουβιών τους και, ενώ αυτό μερικές φορές ερμηνεύεται από τους επισκέπτες σαν χαιρετισμός, στην πραγματικότητα δεν είναι άλλο παρά μια έκκληση βοήθειας. Τα δελφίνια εκδηλώνουν επίσης αφύσικες συμπεριφορές και στερεοτυπίες, όπως έμετοι, απάθεια και συνεχής παραμονή στην επιφάνεια του νερού ("logging"), κολύμβηση σε συνεχείς επαναλαμβανόμενους κύκλους, επίμονο και συνεχές δάγκωμα - μάσηση σε κάγκελα και τοιχώματα, αυτοτραυματισμοί και επαναλαμβανόμενοι εκβρασμοί στις πλατφόρμες των δελφιναρίων.
 

Οι παραπάνω συμπεριφορές οφείλονται στην στέρηση και ματαίωση (frustration) της εκπλήρωσης έμφυτων φυσικών αναγκών που ορίζονται από την φύση των διαφόρων ειδών, και αυτές οι ανάγκες μπορεί να είναι περιβαλλοντικές, διατροφικές, κοινωνικές ή άλλες. Για παράδειγμα, ο συνεχής και άσκοπος βηματισμός είναι αποτέλεσμα της στέρησης ζωτικού χώρου, ενώ ο αυτοτραυματισμός είναι συνήθως αποτέλεσμα στέρησης συντροφιάς ατόμων του ιδίου είδους ή (αντιθέτως) συνωστισμού. Οι γάτες υποφέρουν περισσότερο από τον συνωστισμό, ενώ τα πρωτεύοντα έχουν ανάγκη από σύνθετες κοινωνικές ομάδες.
 

Fur farming in Finland

Εστιάζω αυτήν την μικρή παρουσίαση περισσότερο  στους ζωολογικούς κήπους, γιατί νομίζω πως ο προβληματισμός για την ευζωία αυτής της κατηγορίας ζώων δεν είναι αρκετός (τουλάχιστον στην χώρα μας), στερεοτυπίες όμως δεν εμφανίζουν μόνο τα ζώα των ζωολογικών κήπων αλλά ΟΛΑ τα είδη, όταν βρεθούν κάτω από στρεσσικές συνθήκες. Αθέατα στα κλουβιά τους υποφέρουν τα πειραματόζωα (που η επιστημονική κοινότητα τα θέλει να λέγονται "ζώα εργαστηρίου"), και τα ζώα συντροφιάς δεν υποφέρουν λιγότερο όταν βρεθούν σε ακατάλληλες συνθήκες. Τραγική εικόνα αυτοτραυματισμού λόγω εξεζητημένης αυτοπεριποίησης μπορεί να παρουσιάσουν επίσης ορισμένα πουλιά στα κλουβιά, ιδίως παπαγάλοι, πολλά από τα ζώα της σύγχρονης κτηνοτροφίας, και βεβαίως τα λεγόμενα "γουνοφόρα". Η ευθύνη για την στερεοτυπική συμπεριφορά των ζώων που βρίσκονται κάτω από ανθρώπινη φροντίδα είναι τεψράστια, γιατί τα ζώα υποφέρουν και εξαναγκάζονται να συμπεριφέρονται αφύσικα και αυτοκαταστροφικά. Ειδικά για την αιχμαλωσία στους ζωολογικούς κήπους, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε ζώο - "έκθεμα" σε τέτοιου είδους χώρους, πολύ συχνά ελάχιστη έως καμία σχέση έχει με αυτό που πραγματικά είναι στην ελεύθερη κατάσταση, ακόμα και όταν υποτίθεται ότι "προσαρμόζεται" στο περιβάλλον της αιχμαλωσίας, γεγονός που θέτει σε σοβαρή αμφισβήτηση τον υποτιθέμενο "εκπαιδευτικό" ρόλο των εγκαταστάσεων αυτών. 

 

 

Με πληροφορίες από One Green Planet -- Ζωολογικοί κήποι: Πώς η Αιχμαλωσία επηρεάζει την Ψυχοδιανοητική Ισορροπία και την Ευζωία των Ειδών (Beyond the Zoo: How Captivity Affects the Mental Well-Being of All Animals), της Di Lamont


ΥΓ. Μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση της στερεοτυπικής συμπεριφοράς στα ζώα διάβασα και στο βιβλίο TΑ ΖΩΑ ΜΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ 
(Animals Make us Human - 2009), στην οποία επιφυλάσσομαι να επανέλθω. 


Επιλεκτικές αναφορές

• Περισσότερα παραδείγματα από την Born Free Foundation (video):  Άσκοπος βηματισμός -- Δαγκώνει τα κάγκελα -- Στρίβει το λαιμό -- Ταλαντεύεται  Λικνίζεται -- Αυτοτραυματίζεται -- Έμετοι και αναγωγές -- Κοπροφαγία /  ZOOCHOSIS: STEREOTYPIC BEHAVIOUR IN CAPTIVE WILD ANIMALS: https://www.bornfree.org.uk/zoochosis/ -- https://youtu.be/Jhmv8Ya5jZE?si=1QBHjNsX8biinbPQ

• No, That Tiger in the Zoo Isn’t Saying ‘Hi’ to You: Commonly Misinterpreted Captive Animal Behaviors: https://www.onegreenplanet.org/animalsandnature/commonly-misinterpreted-captive-animal-behaviors

• Παραδείγματα στερεοτυπικής συμπεριφοράς σε διάφορες κατηγορίες ζώων (οπληφόρα, σαρκοφάγα, τρωκτικά, πρωτεύοντα, ζώα συντροφιάς και άλλα), με περιγραφή, βίντεο και πολλές φωτογραφίες, εδώ: Abnormal Repetitive Behaviour in captive animals:  http://animalbiosciences.uoguelph.ca/~gmason/StereotypicAnimalBehaviour/library.shtml -- images -- thedodo.com 

Dewa

• Στερεοτυπίες σε δελφίνια και άλλα κητώδη: cetaceaninspiration.wordpress.com -- Ric O'Barry's Dolphin Project (captivity industry  - Facts About Captivity) -- bechangeworld/photos  onegreenplanet.org/animalsandnature -- Leilani Munter -- Free the Mojave Dolphins from the Mirage (youtube) -- Δελφίνι με στερεοτυπική συμπεριφορά χτυπάει το κεφάλι του πάνω στα τοιχώματα της δεξαμενής, στο Resorts World Sentosa’s (RWS) S.E.A. Aquarium στην Σιγκαπούρη: dailymail.co.uk/news/article (facebook.com/story)

Σχετικοί σύνδεσμοι: ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ, ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ; -- CAN ZOOS AND AQUARIUMS PLAY NOAH?? -- ABNORMAL BEHAVIOUR OF ANIMALS IN CAPTIVITY  

Και μια παλαιότερη προσέγγιση από διαφορετική σκοπιά: To stress της αιχμαλωσίας - Μία ενδιαφέρουσα φυσιοπαθολογική προσέγγιση (αναδημοσίευση στο antizoos.blogspot.com) -- Misty the dolphin
: μια παλιά σημείωση που γράφτηκε με αφορμή τον Misty, ένα δελφινάκι που με είχε κάποτε συγκινήσει πολύ. Στερεοτυπία του ήταν η ασταμάτητη ενασχόληση με ένα εξάρτημα που έμοιαζε με κίτρινη μπάλα. Δεν ξέρουμε αν ζει, όμως εδώ βρίσκεται ακόμα αναρτημένη η ιστορία του. 



Αναδημοσίευση at vegaia.gr