Lucky Strike: το Τυχερό Χτύπημα και η φάμπρικα του τσιγάρου

 Πηγή: Η φάμπρικα του τσιγάρου του Στέλιου Ελληνιάδη από το ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΙΔΕΩΝ (Δρόμος της Αριστεράς).

 

Την δεκαετία του 1960, στην πλατεία Αμερικής, τα τσιγάρα κυκλοφορούσαν παράνομα και αφορολόγητα, με πιο περιζήτητα τα Gitanes, Pall Mall και Lucky Strike. Τα παλικαράκια που σύχναζαν στα μπιλιάρδα και τα φλιπεράκια, έκαναν φιγούρα με τις μάρκες αυτές, που τις έβλεπες στα πακέτα που αρμένιζαν τάχα μου ανέμελα στα τραπεζάκια των καφενείων και των νάιτ-κλαμπ... Από τα περιοδικά ποικίλης ύλης και κυρίως από τις αγγλοσαξονικές και γαλλικές κινηματογραφικές ταινίες περνούσαν τα μηνύματα που υιοθετούνταν εύκολα, για να ικανοποιηθεί η δίψα τού να είναι κανείς μοντέρνος και διαφορετικός, σε μια εποχή που η πόλη ήταν ένα μεγάλο εργοτάξιο από το οποίο ξεπηδούσαν κάθε μέρα πολυόροφα κτίρια για να στεγάσουν τα πλήθη που συνέρρεαν μαζικά από την επαρχία. Περιοδικά, μουσική και κινηματογράφος ήταν τα πιο προφανή μέσα διάδοσης της νέας κυρίαρχης κουλτούρας. Εκείνα τα χρόνια, το κάπνισμα ήταν κοινωνικά απαγορευμένο στους νέους, γιατί συνδεόταν με την ανηθικότητα, την αυθάδεια, την εκτροπή, την παραβατικότητα και τον κακό δρόμο. Όμως, για τους αρσενικούς χαρακτήριζε την πρόωρη ενηλικίωση και επιβεβαίωνε τον ανδρισμό τους. Το δε ξένο τσιγάρο είχε κάτι επιπλέον: ήταν στοιχείο μοντερνισμού και οικονομικής διάκρισης. Από κανενός το μυαλό δεν περνούσε εκείνη την εποχή ότι αυτή η ανάγκη για κάπνισμα ήταν υποβολιμαία, κατευθυνόμενη και αποτέλεσμα ενός σχεδίου παγκόσμιας εμβέλειας, επιστημονικά και επικοινωνιακά επεξεργασμένου από τις πολυεθνικές εταιρίες της καπνοβιομηχανίας, που οδηγούσε σε μία θανατηφόρα εξάρτηση. Ήμασταν πολύ αθώοι για να υποπτευθούμε ότι οι ηθοποιοί, που αποτελούσαν τα διεθνή πρότυπα συμπεριφοράς του νέου μοντέρνου ανθρώπου, αμείβονταν αδρά από τις εταιρίες για να ποζάρουν καπνίζοντας τσιγάρα, ως αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητας που εμείς θαυμάζαμε. Μας ήταν αδιανόητο ότι αξιοσέβαστοι, γοητευτικοί και πολύ δημοφιλείς ηθοποιοί ήταν βαποράκια της καπνοβιομηχανίας και όχι αυθεντικές εκφράσεις ενός εξελιγμένου τρόπου ζωής. Δεν μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι το κάπνισμα θα πλασαριζόταν έντεχνα, ως αναπόσπαστο μέρος του εκσυγχρονισμού, και θα μετατρεπόταν σε μια συνήθεια καθολική και άκρως εθιστική. 

 

Σύμφωνα με τις μελέτες που έχουν πραγματοποιήσει οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, σχεδόν όλες οι μεγάλες φίρμες του σινεμά στις δεκαετίες 1930, 1940 και 1950 πληρώνονταν από τις καπνοβιομηχανίες για να διαφημίζουν τα τσιγάρα τους. Ακόμα και μουσικοί της τζαζ ταύτιζαν επ’ αμοιβή το τσιγάρο με τη μουσική που έπαιζαν, για να το κάνουν πιο ελκυστικό στους αδαείς. Η American Tobacco, που έβγαζε τα Lucky Strike, έδινε εκατομμύρια δολάρια στα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ για να διαφημίζονται τα τσιγάρα της στις κλασικές ταινίες. Το μάρκετινγκ δεν περιορίστηκε στον ανδρικό πληθυσμό. Πέρα από το ίματζ της απελευθερωμένης γυναίκας που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι καπνίζει με αυτοπεποίθηση, πολύ γρήγορα εμφανίστηκαν οι διαφημίσεις που έλεγαν στις γυναίκες ότι, όταν νιώθουν πείνα, είναι καλύτερα να καπνίσουν ένα τσιγάρο που δεν προσθέτει περιττό βάρος. Ένα από τα διαφημιστικά σλόγκαν έλεγε "Πιάστε ένα Lucky αντί για ένα γλυκό" (Reach for a lucky instead of a sweet). 

 

Στην Αμερική, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας πολλά απόρρητα έγγραφα, έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία σχετικά με το κάπνισμα. Στο βιβλίο "Golden Holocaust: Origins of the Cigarette Catastrophe and the Case for Abolition", ο Robert N. Proctor παρουσιάζει, μέσα από απόρρητα έγγραφα των εταιριών, όχι μόνο πώς στήθηκε αυτό το παγκόσμιο πλάνο προώθησης του τσιγάρου, αλλά και πώς εξαγοράζονταν οι πολιτικοί για να κάνουν τα στραβά μάτια, πώς υπαγορεύονταν στους επιστήμονες οι ευνοϊκές προς το τσιγάρο μελέτες και πώς αποτράπηκε επί δεκαετίες η δημοσιοποίηση του μεγάλου μυστικού που η καπνοβιομηχανία γνώριζε από τη δεκαετία του 1930: ότι το τσιγάρο προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα. 

 

 Στο βιβλίο του "Αshes to Ashes: America‘s Hundred–Year Cigarette War, the Public Health, and the Unabashed Triumph of Philip Morris", ο Richard Kluger γράφει: "Κατά ειρωνικό τρόπο, όσο πιο λεπτομερή και πειστικά γίνονται τα ευρήματα από τους ερευνητές, τόσο περισσότερα κερδίζουν οι παρασκευαστές των τσιγάρων δείχνοντας ότι τροποποιούν τα προϊόντα τους με φίλτρα και μειωμένες δόσεις πίσσας και νικοτίνης. Μαζί με τους εξωφρενικούς ψευτοεπιστημονικούς ισχυρισμούς για τα τσιγάρα, στις δεκαετίες του 1930 και 1940, η βιομηχανία του καπνού και το Εθνικό Αντικαρκινικό Ινστιτούτο ξόδεψαν εκατομμύρια δολάρια για να κατασκευάσουν ένα 'ασφαλέστερο' τσιγάρο το οποίο ποτέ δεν έφτασε στην αγορά". 

 

Όπως αποκαλύπτει ο Peter Pringle στο βιβλίο Cornered: Big Tobacco At The Bar Of Justice, μόλις το 1994, χάρη στην αποκάλυψη χιλιάδων ντοκουμέντων που δημοσιοποιήθηκαν από απηυδισμένους υπαλλήλους της καπνοβιομηχανίας, ένας μεγάλος συνασπισμός από 60 δικηγόρους, που εκπροσωπούσαν θύματα του καπνίσματος και πολιτείες των ΗΠΑ που ήθελαν να επιβάλλουν περιορισμούς στο κάπνισμα, κατάφεραν με επιτυχία να αντιμετωπίσουν σε εθνικό επίπεδο το στρατό των δικηγόρων του τραστ των εταιριών, γνωστού ως Big Tobacco. Παρ’ ολ’ αυτά, οι καπνοβιομηχανίες δεν σταμάτησαν να δηλητηριάζουν την ανθρωπότητα με τα προϊόντα τους, την βλαπτικότητα των οποίων κανένας πλέον δεν μπορεί να αμφισβητήσει. 

 

Τέλος, όπως επισημαίνει ο Fred C. Pampel στο βιβλίο του Tobacco Industry and Smoking, οι απαγορεύσεις δεν αποτρέπουν το είκοσι τοις εκατό των ενήλικων Αμερικάνων από το να συνεχίζει σήμερα το κάπνισμα, ούτε έβαλαν φρένο στην παγκόσμια κυριαρχία των αμερικάνικων και βρετανικών brands, των οποίων την κυκλοφορία οι τοπικές ελίτ ούτε θέλουν ούτε τολμούν να απαγορεύσουν. Εν ολίγοις, οι καπνοβιομηχανίες κάλυψαν μεγάλο μέρος των απωλειών τους από τους περιορισμούς του καπνίσματος στις δυτικές μητροπόλεις, εντείνοντας τις πωλήσεις τους στον υπόλοιπο κόσμο, εξάγοντας δηλαδή το θάνατο στις χώρες που προβάλλουν τις μικρότερες αντιστάσεις. Μέχρι τώρα, το τσιγάρο είναι το προϊόν για το οποίο υπάρχει η μεγαλύτερη βεβαιότητα ότι προκαλεί διάφορες μορφές καρκίνου και ευθύνεται για αμέτρητα εκατομμύρια βασανιστικούς θανάτους σε όλο τον κόσμο. 

Το θέμα σχολιάστηκε και στην εκπομπή του Στέλιου Ελληνιάδη "Ένα ντέφι που πάει παντού", την Κυριακή, 26-07-20, ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ, από όπου "έσωσα" και παραθέτω το ηχητικό. Αφορμή για αυτήν την εκπομπή στάθηκε ένα βιβλίο που δεν αναφέρεται στο τσιγάρο. Είναι ένα μικρό και πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον, σε μετάφραση Γιάννη Καψόπουλου, από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων (Ιούνιος 2020), που έχει τίτλο "Lucky Strike" (Λάκι Στράικ). Ο τίτλος παραπέμπει σε μάρκα τσιγάρων που σημαίνει "Τυχερό Χτύπημα" και πήραν το όνομά τους από την εποχή που είχε ξεσπάσει στις ΗΠΑ φρενίτιδα με την αναζήτηση χρυσού. Το όνομα του ομώνυμου μασώμενου καπνού κι έπειτα των τσιγάρων ήθελε να δημιουργήσει το συνειρμό ότι κάποιος κατά τύχη μπορεί να χτυπήσει μια φλέβα χρυσού. Στη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η εταιρία που έβγαζε αυτή τη μάρκα, με ένα έξυπνο εύρημα στο πνεύμα της εποχής, άλλαξε το χρώμα του πακέτου των τσιγάρων, από πράσινο σε λευκό, προβάλλοντας το σκεπτικό ότι έτσι δεν κατανάλωνε χρώμα που μπορεί να ήταν χρήσιμο στον αμερικάνικο στρατό. Το σλόγκαν με το οποίο διαφήμισε την πατριωτική πράξη και αύξησε αισθητά τις πωλήσεις του προϊόντος της ανάμεσα στους στρατευμένους, αλλά και τους πολίτες που ζούσαν στον πυρετό του πολέμου, ήταν "Το πράσινο του Lucky Strike πήγε στον πόλεμο". Διαβάστε περισσότερα, εδώ: https://edromos.gr/i-famprika-tou-tsigarou/