Θα σε παρακαλέσω να με συγχωρέσεις που δεν θα έρθω αύριο στην εκδρομή. Και θα σού εξηγήσω μερικούς από τους λόγους.
Τα ζώα είναι κλειδωμένα μέσα στα κλουβιά τους και δεν έχουν ούτε μια
ελπίδα να βγούν από κει. Το σώμα και η ψυχή τους αλλάζει, βηματίζουν
πάνω - κάτω και πίσω - μπρος. Σπίτι για να ζήσουν δεν έχουν. Κι' όλους
αυτούς τους ξένους, που στέκονται και τα κοιτούν, δεν τους γνωρίζουν.
Είναι φυλακισμένα και υποφέρουν. Τα μωρά είναι στη μπροστινή πόρτα για
να μαζεύουν όλα τα λεφτά, κι' όταν γεράσουν και χάσουν την ομορφιά τους,
τα στέλνουν στο τσίρκο ή στο σφαγείο.
Πολλές φορές οι χώροι
είναι συνωστισμένοι. Τα ζώα μπορεί να το σκάσουν και να βρεθούν σε
κίνδυνο. Και πιο πολύ απ' όλα, τα ζώα μπορεί να χάσουν την πίστη στον
εαυτό τους, να βαρεθούν και να γεμίσουν πλήξη και θλίψη.
Γι' αυτό και γω, αντί να πάω στο ζωολογικό κήπο, θα καθήσω να δω ένα ντοκιμαντέρ για τους μπαμπουίνους.
Η δραστηριότητα της διατήρησης αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία εμφανίστηκε στους αρχαίους χρόνους (menageries) και συνεχίστηκε, παίρνοντας κατά καιρούς διάφορες μορφές. Άλλοτε, τότε που η σχέση του ανθρώπου με τα
ζώα ήταν εντελώς διαφορετική, οι ζωολογικοί κήποι δε χρειαζόταν να δικαιολογήσουν την παρουσία τους. Υπήρχαν απλώς και λειτουργούσαν σαν χώροι διασκέδασης. Και τότε που ο
ανθρώπινος πολιτισμός δεν διέθετε τις σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες, η
επίσκεψη στους χώρους αυτούς ήταν ο μοναδικός τρόπος για να γνωρίσει το ευρύ
κοινό τα ζώα που ζούσαν σε διάφορα μακρινά και απρόσιτα μέρη του κόσμου. Όμως
με τον καιρό, οι δυνατότητες και οι αντιλήψεις έχουν αλλάξει, και σήμερα δύο
είναι τα βασικά επιχειρήματα που υποστηρίζουν τη συνέχεια της λειτουργίας των
ζωολογικών κήπων: Η προστασία των απειλουμένων ειδών, και η εκπαιδευτική τους
αξία. Δεδομένης μάλιστα της ευαισθητοποίησης του κόσμου ως προς την κακοποίηση
των ζώων, οι ζωολογικοί κήποι καλούνται να φροντίσουν και για την ευζωία τους.
Παρά τις προσπάθειές τους όμως να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης των ζώων,
αποδεικνύεται ότι δεν έχουν καταφέρει να ανακουφίσουν τη δυστυχία που βιώνουν
στην αιχμαλωσία πολλά από τα ζώα αυτά.
Σχετικά πρόσφατη τριετής έρευνατου Πανευρωπαϊκού Δικτύου Οργανώσεων για την
Εξάλειψη της Αιχμαλωσίας των Αγρίων Ζώων(ENDCAP), η οποία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία
με τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ και την Born Free Foundation, καταδεικνύει ότι οι ζωολογικοί κήποι
σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης αποτυγχάνουν να διασφαλίσουν ένα βιώσιμο
περιβάλλον για τα άγρια ζώα που φιλοξενούν, και ότι η συμβολή τους στην
προστασία του περιβάλλοντος, στην εκπαίδευση του κοινού και στην ευζωϊα των
ζώων είναι, κατά πλειονότητα, από μηδενική έως αρνητική.
Στην Ευρώπη, υπολογίζεται επίσημα ότι διατηρούνται
2.000.000 αιχμάλωτα ζώα, ενώ ανεπίσημα υπολογίζονται διπλάσια. Εδώ μπορείτε να δείτε αναλυτική περιγραφή
για τους ζωολογικούς κήπους που υπάρχουν στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Αυστρία,
το Βέλγιο, τη Βουλγαρία, την Αγγλία, την Εσθονία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, την
Ιρλανδία, την Ιταλία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Μάλτα, την Πολωνία, την
Πορτογαλία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία. Η τριετής έρευνα της BornFree
καταδεικνύει ότι, παρά τις όποιες καλές προθέσεις, οι χώρες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης δεν έχουν καταφέρει τελικά να εξασφαλίσουν την ευζωία των άγριων ζώων
στους ζωολογικούς κήπους.
Σε ολόκληρο τον
κόσμο, δεν έχει
δημοσιευθεί μέχρι σήμερα ούτε μια μελέτη που να αποδεικνύει την εκπαιδευτική
αξία των ζωολογικών κήπων. Η έρευνα της Ένωσης Ζωολογικών Κήπων και Ενυδρείων (AZA), με τίτλο "Why Zoos & aquariums matter", στην οποία συχνά οι υπερασπιστές των
ζωολογικών κήπων αναφέρονται, είναι τόσο μεθοδολογικά
εσφαλμένη που δεν μπορεί να τεκμηριώσει ότι αυτές οι επισκέψεις είναι εκπαιδευτικές,
έχει μάλιστα αντικρουστεί από την νευροεπιστήμονα του πανεπιστημίου Emory,
LoriMarino και συνεργάτες, με αντίστοιχη μελέτη
που δημοσιεύθηκε σε ερευνητικόεπιστημονικό περιοδικό,
με τον τίτλο "Do Zoos and Aquarius Promote Attitute Change in Visitors?(A Critical Evaluation of the American Zoo
and Aquarium Study)". Στη
μελέτη αυτή εξετάζεται ο ρόλος των ζωολογικών κήπων και των ενυδρείων στην ευαισθητοποίηση των
επισκεπτών τους, και καταδεικνύεται ότι, στην πραγματικότητα, πολλές
πληροφορίες που δίνονται στο κοινό έχουν αποδειχθεί αναληθείς ή - το λιγότερο -
ανακριβείς.
Στην Ελλάδα, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ έχει
ήδη παρουσιάσει την έκταση του προβλήματος, με υπόμνημα που έχει κατατεθεί στα Υπουργεία
Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΠΕΚΑ), και Αγροτικής Ανάπτυξης
και Τροφίμων (ΑΑΤ) με θέμα "Αιχμάλωτα Ζώα στην Ελλάδα".
Σήμερα, ακόμα και οι καλύτεροι ζωολογικοί
κήποι που διατηρούν άγρια ζώα σε συνθήκες αιχμαλωσίας, δεν παύουν να είναι μια
φυλακή όπου τα ζώα ζουν σε ακατάλληλους, τεχνητούς και περιορισμένους χώρους,
με συντρόφους (του είδους τους και διαφορετικών ειδών) που δεν έχουν επιλέξει,
απομονωμένα από τις οικογένειες, τις αγέλες και το πολύπλοκο φυσικό περιβάλλον
στο οποίο ανήκουν, ανίκανα να προσαρμοστούν σε στρεσσικές συνθήκες ξένες και
πρωτοφανείς για τους εξελικτικούς αμυντικούς τους μηχανισμούς, για τις οποίες η
φύση τους δεν έχει προβλέψει, εξαναγκασμένα σε δομές, ιεραρχίες και συγκρούσεις
απέναντι στις οποίες δεν έχουν εναλλακτικές λύσεις. Σύγχρονες, επιστημονικές
έρευνες αποδεικνύουν ότι τα ζώα στους ζωολογικούς κήπους και τα δελφινάρια υποφέρουν από έλλειψη
κίνησης, έλλειψη θετικών ερεθισμάτων, ανία, και αδυναμία έκφρασης της
φυσιολογικής συμπεριφοράς που ορίζει το είδος τους. Οι υπεύθυνοι των
επιχειρήσεων υποστηρίζουν ότι τα ζώα τους είναι ευτυχισμένα, αφού τα φροντίζουν
και δεν τα κακοποιούν. Όμως, ο περιορισμός σε κατά κανόνα στενούς ζωτικούς
χώρους με ανεπαρκή ως επί το πλείστον (τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποικιλότητα)
διατροφή, και η διαρκής έκθεση στο κοινό χωρίς δυνατότητα διαφυγής, συνιστούν
για τα άγρια ζώα έναν ιδιαιτέρως στρεσσογόνο τρόπο ζωής που έχει σαν αποτέλεσμα
την σημαντική εξασθένιση του ανοσοποιητικού τους συστήματος και την εκδήλωση
ασθενειών, ενώ συχνά αναπτύσσεται βαθιά ψυχοδιανοητική βλάβη που εκδηλώνεται με
αφύσικη συμπεριφορά. Τα ζώα στην αιχμαλωσία παρουσιάζουν πολύ
συχνά εικόνες ζωόχωσης*(zoochosis;
zoo+psychosis, Bill Travers 1992
- όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την στερεοτυπική συμπεριφορά των
ζώων στην αιχμαλωσία), που εμφανίζεται με διάφορες επαναλαμβανόμενες εκδηλώσεις, ξένες προς τη φυσιολογική συμπεριφορά του είδους. Τα ζώα μπορεί να
βηματίζουν άσκοπα, να δαγκώνουν τα κάγκελα, να αυτοτραυματίζονται ή να
εκδηλώνουν διάφορες στερεοτυπίες, όπως, για παράδειγμα, κανιβαλισμό
και κοπροφιλία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο ιδιαίτερος ρόλος των ειδών στην
διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων ματαιώνεται, ενώ η διατήρησή
μερικών ατόμων ως απομονωμένα δείγματα που εκτίθενται στο κοινό δεν αρκεί για
να σταματήσει την εξαφάνιση.
Η διατήρηση των ειδών που απειλούνται με
εξαφάνιση είναι ίσως ο πιο ισχυρός και ο πιο
"δημοφιλής" λόγος, εξ αιτίας του οποίου οι ζωολογικοί κήποι ζητούν να
κατοχυρώσουν την αναγκαιότητά τους, καθώς προγράμματα αναπαραγωγής στην αιχμαλωσία
φιλοδοξούν να διατηρήσουν το γενετικό υλικό. Και πραγματικά, υπάρχουν κάποια
παραδείγματα για τα οποία ο λόγος αυτός μοιάζει να ευσταθεί. Τελικά όμως,
φαίνεται ότι, προκειμένου για τουλάχιστον ορισμένα είδη, οι ζωολογικοί κήποι
απομακρύνουν από το φυσικό τους περιβάλλον πολύ περισσότερα ζώα από όσα
επανεντάσσουν.
Και αυτό συμβαίνει διότι, κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων αναπαραγωγής, το
γενετικό υλικό είναι πάντοτε απαραίτητο να ανανεώνεται κάθε τόσο με άτομα από άγριους
πληθυσμούς, προκειμένου να προστατευτεί η υγεία του συνόλου από τις ολέθριες
συνέπειες της αιμομιξίας. Μια ομάδα αναπαραγωγής, για να εξασφαλίσει την
απαραίτητη ποικιλότητα στο γενετικό υλικό, την βιωσιμότητα και την υγεία των
μελλοντικών απογόνων, προϋποθέτει την συντήρηση ενός αξιοσημείωτου αριθμού
ζώων, προκειμένου όμως για τα περισσότερα μεγάλα θηλαστικά (όπως για παράδειγμα οι ελέφαντες και τα κητώδη), αυτό συνεπάγεται
ένα οικονομικό κόστος πάρα πολύ υψηλό έως απαγορευτικό. Στην πράξη, η συμβολή
των ζωολογικών κήπων στην προστασία των απειλουμένων ειδών αποδεικνύεται ελάχιστη
έως μηδενική. Τα προγράμματα αναπαραγωγής στην αιχμαλωσία αντιμετωπίζουν επίσης
επιπρόσθετες δυσκολίες, όπως για παράδειγμα αυξημένα ποσοστά νοσηρότητας και
θνησιμότητας, πρόωρους θανάτους και απόρριψη των νεογνών από τις μητέρες τους.
Εν πάσει περιπτώσει, ακόμη και αν όλες οι οι
δυσκολίες ξεπεραστούν, ο σκοπός της διατήρησης των απειλουμένων ειδών δεν είναι
αρκετός για να δικαιώσει τη θλιβερή πραγματικότητα που χαρακτηρίζει τους
σύγχρονους ζωολογικούς κήπους. Κι' αυτό γιατί οι περισσότεροι ζωολογικοί κήποι
αναπαράγουν ως επί το πλείστον είδη που ΔΕΝ απειλούνται με εξαφάνιση.
Από τα προγράμματα
αναπαραγωγής των ζωολογικών κήπων όμως δημιουργείται και
ένα επιπλέον μεγάλο πρόβλημα: Τα ανεπιθύμητα ζώα που πλεονάζουν (surplus animals). Σε ορισμένα
είδη, όπως για παράδειγμα λιοντάρια, τίγρεις και ζέμπρες, ένας μικρός αριθμός
από αρσενικά άτομα είναι αρκετός για να γονιμοποιηθεί ένα ολόκληρο κοπάδι.
Περισσότερα αρσενικά που θα τύχει να γεννηθούν, θεωρούνται περιττά και, από
οικονομική άποψη, ζημιογόνα. Κάποια από αυτά πωλούνται σε ακατάλληλα πρόσωπα
και σε εγκαταστάσεις που δεν διαθέτουν την απαραίτητη υποδομή για τη διατήρησή
τους, ενώ άλλα καταλήγουν σε τσίρκο ή γίνονται ακόμα και στόχοι σκοποβολής σε
ιδιωτικές επιχειρήσεις σαφάρι. Ένας άλλος τρόπος στον οποίο καταφεύγουν οι
ζωολογικοί κήποι, προκειμένου να απαλλαγούν από το πλεόνασμα των ανεπιθύμητων
ζώων, είναι η κατ' ευφημισμόν "ανακύκλωση": Πολύ απλά, τα σκοτώνουν και
τα αξιοποιούν σαν τροφή για τα υπόλοιπα ζώα τους. Πολλοί άνθρωποι μένουν
κατάπληκτοι όταν μαθαίνουν πως υπάρχουν ζωολογικοί κήποι που σκοτώνουν τα ίδια
τους τα ζώα, δεν θα έπρεπε όμως, αφού οι δυνατότητες των ζωολογικών κήπων δεν
είναι απεριόριστες και ο σκοπός τους είναι η διατήρηση μιας έκθεσης με έναν
περιορισμένο αριθμό από ζώα διαφορετικών ειδών, και πώς αλλιώς θα μπορούσε να
πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο χωρίς μια λογική και υπολογισμένη διαχείριση του
"πλεονάσματος"; Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί
ότι οι ζωολογικοί κήποι ευθύνονται για την εμφάνιση νέων ασθενειών, μέσα από αναπροσαρμογές και ανασυνδιασμούς
μικροβίων, κάτι που μπορεί
να αποδειχθεί επικίνδυνο, όχι μόνο για τα ίδια τα ζώα αλλά και για την δημόσια
υγεία.
Αλήθεια, τι
μαθαίνουν τα παιδιά στους ζωολογικούς
κήπους; Τι μαθαίνουν κοιτάζοντας ζώα αξιοθρήνητα, θλιμμένα, θυμωμένα ή ακόμα
και ψυχωτικά; Τι αποκομίζουν οι επισκέπτες των ζωολογικών κήπων από τις
επιγραμματικές πληροφορίες που αναγράφονται στις πινακίδες μπροστά από τα
κάγκελα, τις τάφρους ή τα τζάμια, στις οποίες οι περισσότεροι επισκέπτες ούτε
καν σταματούν; Στο βιβλίο "Ζώα και Κοινωνία" (Animals and Society: An Introduction to Human-Animal Studies) του MargoDeMello, διαβάζουμε ότι ο
μέσος επισκέπτης ενός ζωολογικού κήπου αφιερώνει 30 δευτερόλεπτα έως 2 λεπτά
της ώρας μπροστά από κάθε εγκατάσταση - κλουβί, ότι οι επισκέπτες σπάνια
παρατηρούν τη συμπεριφορά των ζώων, ενώ συνήθως αγνοούν ακόμα και τις
ενημερωτικές πινακίδες (έρευνα των RobertMullan και GarryMarvin, 1999).
Μπορεί να
είναι αλήθεια ότι οι σύγχρονοι
ζωολογικοί κήποι έχουν προσπαθήσει να βελτιώσουν τις συνθήκες των εγκαταστάσεών
τους, αυτό όμως δεν αρκεί για να ανακουφίσει τη δυστυχία που βιώνουν πολλά από
τα ζώα μέσα σ' αυτές. Τα παιδιά που παρακολουθούν απελπισμένα λιοντάρια,
τίγρεις, τζάγκουαρ και άλλα άγρια αιλουροειδή να πηγαινοέρχονται ασταμάτητα
μέσα στα κλουβιά τους, λαμβάνουν μια εντελώς ανακριβή εικόνα για τους
θαυμαστούς αυτούς θηρευτές. Στο βιβλίο της "Μεγαλώνοντας Παιδιά Που
Αγαπούν τα Ζώα" (Raising Kids Who Love Animals), η παιδοψυχίατρος Dr. Sujatha Ramakrishna εξηγεί πως ακόμη
και οι καλύτεροι ζωολογικοί κήποι, οι οποίοι διαθέτουν ένα περιβάλλον
εμπλουτισμένο που προσπαθεί να προσομοιάσει το φυσικό, δεν μπορούν να
ανταγωνιστούν την εκπαιδευτική αξία μιας εκπομπής στην τηλεόραση που
παρουσιάζει τα ζώα στα φυσικά τους ενδιαιτήματα, να κινούνται, να τρώνε, να
κοιμούνται και να εκδηλώνουν την συμπεριφορά που ορίζει το είδος τους, χωρίς
την ανθρώπινη παρέμβαση.
Οι ζωολογικοί κήποι
μάς περνούν, εμμέσως πλην σαφώς, το μήνυμα ότι δε
χρειάζεται να προστατεύσουμε τα ζώα στα φυσικά τους ενδιαιτήματα, αφού, ό,τι
και να γίνει, αυτοί θα εκεί πάντα εκεί για να τα διαφυλάξουν, και ότι είναι
θεμιτό να αιχμαλωτίζουμε, να χειραγωγούμε και να χρησιμοποιούμε τα διάφορα είδη
για την δική μας ευχαρίστηση, πράγμα που επίσης μάς αποτρέπει από το σεβασμό
για τη ζωή και το φυσικό περιβάλλον. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τα παιδιά δεν
εισπράττουν παρά μόνον μια εντελώς αλλοιωμένη εικόνα για την άγρια ζωή, σε μια
εποχή που παρέχει πλέον καταπληκτικές δυνατότητες εκπαίδευσης μέσα από τα
ντοκιμαντέρ, τα βιβλία και το διαδίκτυο. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια, πολλά
σχολεία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, συνεργάζονται με
περιβαλλοντικές ΜΚΟ, οι οποίες παρέχουν ορθή περιβαλλοντική εκπαίδευση, ενώ
παράλληλα προωθούν την ενεργό δράση για την προστασία της φύσης και της ζωής.
Ο Αυστραλός φιλόσοφος και συγγραφέας Πήτερ Σίνγκερ, στο βιβλίο
του "InDefenseofAnimals", αναφερόμενος
στους ζωολογικούς κήπους, γράφει: "Οι ζωολογικοί κήποι μάς περνάνε μια
εντελώς λανθασμένη αντίληψη σχετικά με τη θέση μας μέσα στον φυσικό κόσμο. Μάς
μαθαίνουν ότι τα ζώα υπάρχουν μόνο για να μάς διασκεδάζουν και να υπηρετούν
τους δικούς μας σκοπούς. Όμως ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει σαν το
υπέρτατο είδος που καταδυναστεύει όλα τα άλλα, αλλά σαν ένα είδος που εντάσσει
τον εαυτό του μέσα στο γενικότερο σύνολο της ζωής πάνω στη γη, και αυτό δεν
αποτελεί μόνον ζήτημα Ηθικής, αλλά μια απλή λογική διαπίστωση. Μια λογική
διαπίστωση, την οποία μπορούμε να κάνουμε πράξη μόνον εαν καταφέρουμε να
ξεμάθουμε και να ξεχάσουμε όλα αυτά που μάς έχουν μάθει οι ζωολογικοί κήποι.
Γιατί αυτά που ζωολογικοί κήποι προσπαθούν να μάς μάθουν είναι όχι μόνον
λανθασμένα αλλά και επικίνδυνα, τόσο για τα ζώα όσο και για τους ανθρώπους".
Ο Αρκτούρος ζητά να απομακρυνθούν οι αρκούδες και οι λύκοι από τον Ζωολογικό Κήπο της Θεσσαλονίκης και να αλλάξει η χρήση του: http://tinyurl.com/cjyekpk
Zoos and The End of Nature (Steven Best) : κείμενο - πρόκληση για μετάφραση, "δύσκολο" κείμενο που σε πάει πολύ πιο πέρα από τους "κήπους". Μια εκδοχή του, στα Ελληνικά, υπάρχει εδώ. Και εδώ ένα πολύ μικρό κομματάκι σε ελεύθερη απόδοση από μένα.
*Μερικοί ζωολογικοί κήποι και ενυδρεία προσπαθούν να δημιουργήσουν
περιβάλλοντες χώρους που μιμούνται τα φυσικά ενδιαιτήματα των ζώων, όμως αυτό
δεν είναι πάντοτε αρκετό για να αποτρέψει την παθολογική συμπεριφορά. Ζωόχωση
(zoochosis -- από το zoo και psychosis) είναι το σύνδρομο που
δημιουργείται εξ αιτίας της ψυχοσωματικής καταπόνησης (stress) που προκαλεί η
αιχμαλωσία. Η δυστυχία των ζώων στους ζωολογικούς κήπους είναι κάτι το σύνηθες,
ειδικά σε είδη που δεν προσαρμόζονται εύκολα στην αιχμαλωσία, σε όλους - ακόμα
και στους "καλούς" ζωολογικούς κήπους.
Η διατήρηση των ζώων σε συνθήκες
αιχμαλωσίας, παρόλο που τους παρέχεται τροφή, νερό, και στοιχειώδης
ιατρική περίθαλψη, δεν παύει να είναι μια φυλακή που εξασφαλίζει ως ένα
βαθμό την επιβίωσή τους, απαγορεύει όμως την ευζωία τους. Εκείνο όμως που μάς ανησυχεί ιδιαίτερα είναι ο αντιπαιδαγωγικός
χαρακτήρας των επισκέψεων. Ξεχνάμε με αυτόν τον τρόπο ότι, για να
σταματήσουν να απειλούνται και μην εξαφανιστούν αυτά τα είδη, δεν αρκεί
μόνο να διατηρήσουμε μερικά ζώα ως δείγματα, αλλά να προστατέψουμε και
να διατηρήσουμε το φυσικό τους περιβάλλον στο σύνολό του, τόσο για
εκείνα όσο και για εμάς τους ίδιους.
και η Πανελλαδική Συντονιστική Επιτροπή 115 Ζωοφιλικών Σωματείων, πραγματοποίησαν συνάντηση με τον Υφυπουργό Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων κ. Θεόδωρο Παπαθεοδώρου και τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου, κατά τη διάρκεια της οποίας συμφωνήθηκε να μην στέλνονται παραινετικές εγκύκλιοι από τις υπηρεσίες του υπουργείου προς τα σχολεία όλων των βαθμίδων προκειμένου να παρακολουθούν παραστάσεις ή εκθέσεις όπου υπάρχουν ζώα υπό αιχμαλωσία..
Η αιχμαλωσία ζώων έχει τις ρίζες της στους αρχαίους χρόνους, και είχε λάβει διάφορες μορφές. Τα περιοδεύοντα θηριοτροφεία που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, ήταν οι πρόδρομοι των σύγχρονων τσίρκων, τα οποία συνήθως συμπεριλάμβαναν όχι μόνο την έκθεση ζώων, αλλά και πρωτόγονων ανθρώπινων φυλών, καθώς και εκθέσεις ανθρώπων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (Freakshows). Σήμερα, οι ζωολογικοί κήποι έχουν πάψει να εκθέτουν μέλη του δικού μας είδους σε κλουβιά, αλλά εξακολουθούν να αιχμαλωτίζουν τα άλλα είδη και να τα εκθέτουν για λόγους ψυχαγωγίας ή απλώς για την ικανοποίηση της ανθρώπινης περιέργειας.
Ο ισχυρισμός ότι οι ζωολογικοί κήποι έχουν εκπαιδευτική αξία και ότι η
αιχμαλωσία είναι απαραίτητη για τη σωτηρία της άγριας ζωής πρέπει να
αμφισβητηθεί. Οι ζωολογικοί κήποι παρουσιάζουν μια ψευδή εικόνα για τη
συμπεριφορά των ζώων και οι προσπάθειες να επανεισαχθούν τα ζώα στη φύση
συνήθως αποτυγχάνουν. Προτείνουμε: 1) Απαγόρευση αιχμαλωσίας συγκεκριμένων ειδών ζώων (π.χ. δελφίνια, τίγρεις, λιοντάρια κ.τλ.), 2) αυστηρότερο νομικό πλαίσιο και δημιουργία αποτελεσματικότερου
μηχανισμού αδειοδότησης και ελέγχων με σκοπό την προστασία της ευζωίας
των ζώων και τον έλεγχο διακίνησής τους, 3) αξιολόγηση της πραγματικής ανάγκης για τη διατήρηση άγριων ζώων σε αιχμαλωσία, 4) σταδιακή μετατροπή των υπαρχόντων ζωολογικών κήπων σε κέντρα φιλοξενίας κατασχεθέντων ζώων - κέντρα περίθαλψης.
Το πρώτο θηριοτροφείο θεμελιώθηκε την εποχή των φαραώ, από γυναίκα
φαραώ. Αλλού, αναφέρεται ότι πρώτος ο Μέγας Αλέξανδρος δημιούργησε
θηριοτροφείο στη Βαβυλώνα, κι αλλού ότι ο πρώτος ζωολογικός κήπος ανήκε
στην αρχαία Κίνα. Στους νεότερους χρόνους, στις περισσότερες
πρωτεύουσες και μεγαλουπόλεις υπήρχαν ζωολογικοί κήποι με μεγάλους
αριθμούς άγριων ζώων. Το 1860, ο Ζωολογικός Κήπος του Παρισιού
περιελάμβανε και αιχμαλωτισμένους Ζουλού, Σενεγαλέζους και μαύρους από
την Γκαμπόν. Το 1878 στο Ζωολογικό Κήπο του Βερολίνου βρίσκονταν Λάπωνες
και Πυγμαίοι. Το ίδιο έτος, ένας περιοδεύων ζωολογικός κήπος περιέφερε
στη Γερμανία Νούβιους, Λάπωνες Εσκιμώους, Καλμούχους, βουδιστές
μοναχούς, Σουδανούς και Ινδιάνους, τους οποίους μάλιστα παρουσίαζε ως
εξωτικά είδη. Ευτυχώς το αίσχος αυτό σταμάτησε στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο,
όχι όμως και για τα ζώα. Σήμερα τα ζωολογικά πάρκα δεν έχουν καμιά σχέση
με τα κολαστήρια των ζωολογικών κήπων τού χθες. Ομως για τα ζώα δεν
αλλάζει τίποτε, αφού γεννιούνται και πεθαίνουν ως ζωντανά μουσειακά
εκθέματα, αιχμάλωτα στα χέρια των ανθρώπων.
Στην Ελλάδα, υπάρχουν φοβερές ελλείψεις, τόσο στο θεσμικό πλαίσιο όσο και στην εφαρμογή της νομοθεσίας που αφορά στη λειτουργία των ζωολογικών κήπων. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ διεκδικεί: 1) Να τροποποιηθεί η νομοθεσία σχετικά με εγκαταστάσεις κατά τρόπο που θα εξασφαλίζει την ευζωία των ζώων. 2) Να ενσωματωθεί η (ήδη υπάρχουσα από το 1999) Κοινοτική Οδηγία της ΕΕ στην εθνική νομοθεσία. 3) Να δημιουργηθεί μηχανισμός αδειοδότησης, ελέγχου και επιθεωρήσεωνγια τις εγκαταστάσεις στις οποίες διαβιούν άγρια ζώα. 4) Η χρήση των Δημοτικών Ζωολογικών κήπων να αλλάξει και οι κήποι αυτοί να μετατραπούν σε Καταφύγια Κατασχεμένων Αιχμάλωτων Ζώων.
Zoos have their origins in the ancient menageries of kings and emperors,
but ‘modern’ zoos evolved in the 19th Century. Animals were largely
kept as indications of wealth and power, or displayed as a curiosity. In recent years, pressure from animal welfare organisations, changing
public attitudes and updated zoo regulations have, in some cases, led to
improvements in animal welfare in zoos.But even the ‘best’ zoo can never recreate the complex environment that most
species encounter in the wild, or simulate all the stimuli which keep
the animal active and alert. Life in the wild is complex, unpredictable
and frequently dangerous, but wild animals have evolved over millennia
to meet the challenges of survival in their natural habitat. Boredom and
the frustration trying to cope with captive conditions often result in
an animal developing abnormal behaviours.
We believe that zoos can be damaging to conservation efforts.
Effective conservation is carried out by working in the animals’ natural
habitat to protect individuals and entire ecosystems. Zoos do not save
species from extinction. Instead, they divert much-needed attention away
from important conservation work in the wild. Presenting animals to zoo visitors as living exhibits teaches
children that animals can be manipulated in order to fulfill our own
curiosity about them. It suggests that animals have no right to be
treated as individuals who think and feel for themselves. It fails to
recognise that animals have their own needs to be met, for their own
purposes.
Zoos
claim to promote education, but the only thing to be learned at these
sad facilities is how animals who want to be free act when they are
confined. Zoochosis is so rampant that some zoos even resort to
administering mood-altering drugs such as Prozac to address the public's
complaints about abnormal behaviors. On the other hand drive-through wildlife parks look like havens. But many of them use baby animals to attract customers through the front gate, while
older and unwanted animals are quietly shipped out the back gate to be discarded or sold to exotic-animal dealers. Many of these animals end up at
auctions or slaughterhouses or on hunting ranches (see also "canned hunts" or captive hunts where shooters pay to kill animals - even endangered species - trapped behind fences).
Despite their professed concern for animals, even under the best of circumstances zoos can more accurately be described as “collections” of interesting animals than as actual havens or homes. Never patronize zoos. The money spent on ticket purchases pays for
animals to be imprisoned and traded, not rescued and rehabilitated. Encourage your local zoo to stop breeding animals, to pledge never to
accept any animals captured from the wild, and to make space available
for rescued exotic animals in need of a permanent home. Ultimately, endangered species will onlybe saved by preserving their
habitats and combating the reasons they are killed by people. Instead of patronizing zoos, itis better to support groupslikethe International Primate Protection League (Fb), the Born Free Foundation (Fb), Earth Island Institute (Fb) and other groups that work to preserve habitats. Nonprofit sanctuaries that are accredited by the Global Federation of Animal Sanctuaries (Fb) such as The Elephant Sanctuary (Fb), and the Performing Animal Welfare Society (Fb) also deserve the public’s support. These sanctuaries rescue and care for exotic animals without selling or breeding them. With informative television programming, educational opportunities on
the Internet, and the relative ease of international travel, learning
about or viewing animals in their natural habitats can be as simple as a
flick of a switch or a hike up a mountain.
Animals in zoosoften live in enclosures or cages that are hundreds of times smaller than their homes in the wild.Zoos breed animals in order to have babies who will bring a lot
of people (with money!) to see them. Older or less popular animals are
even sold or shipped off to live in even worse conditions at roadside
zoos so that they can be replaced with younger, cuter ones.Even at the best zoos, being in a cage with people staring at you
is nothing like how animals would live in the wild. They are prevented
from doing things that are natural and important to them, such as
running, roaming, flying, choosing a partner, and being with their
families.
Zoos started as private collections of wild animals established by kings and other rich people for their own amusement. London Zoo was one of the first public zoos, set up in the 1800s to display exotic and unusual animals collected from all corners of the British Empire. In those early days, there were no television programmes or films about wild animals, so people visited zoos to learn about them. Modern zoos say that they care for their animals and provide people with an enjoyable day out. They also claim to do valuable conservation work and help educate people about the plight of endangered animals. Today, however, more and more people are beginning to question whether these justifications are credible, and whether we should continue to keep animals locked up in zoos. Avoid visiting zoos, safari parks or aquaria. If you do visit one, study the animals. If they look like they are unhappy or behaving unnaturally, write to the zoo to complain. Take pictures.Tell us, too, if you are concerned about anything you see in a zoo.
The most fascinating thing about zoos is not
their materiality -- the cages, bars, walls, windows, moats, and
enclosures; the closed world of loneliness and pain pierced by
cries in the night; the dank and fetid smells of festering illness
and misery. Rather, the main interest of zoos lies in their underlying
psychology; in the human mindset that seeks to master nature,
to domesticate wildlife, to exert its will to power over what
it deems inferior to itself; in the epistemologies of hierarchy
and rule that have defined the totality of Western culture since
its inception. The architectures of separation exist not so much
to detach us from any particular zoo animals, but from the natural
world as a whole; they are ontological dividing lines. Zoos separate
us not only from particular animals but also, more generally,
from our own animality, our evolutionary heritage, our biological
ancestors -- the sentient and thinking beings with whom we share
the dynamic adventure of evolution and whose existence paved the
way for our own. Thus, the walls are not a physical as much as
cultural means of separation; they split life into “us”
vs. “them” rather than establishing an evolutionary
continuum.
Although the zoo has learned from its mistakes, it is still unable to keep many wild animals in captivity without killing or injuring them, directly or indirectly... The second consideration is more difficult to articulate but is, to my mind, even more important. Zoos teach us a false sense of our place in the natural order. The means of confinement mark a difference between humans and animals. They are there at our pleasure, to be used for our purposes. Morality and perhaps our very survival require that we learn to live as one species among many rather than as one species over many. To do this, we must forget what we learn at zoos. Because what zoos teach us is false and dangerous, both humans and animals will be better off when they are abolished.
"There
is NO evidence that zoos are helping to mitigate the mass extinctions
that are occurring. NOR is there any evidence that people are educated
by zoo displays. NOR is there any evidence that zoo displays contribute
to attitude change in visitors. A rare few species get reintroduced to
their natural habitat once in a zoo. And, once a species is only alive
in a zoo they are functionally extinct". (Found here)
Γιατί λέμε όχι στους ζωολογικούς κήπους: Ανοικτή επιστολή της ΠΚΑΚ προς τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς
Αξιότιμες κυρίες και αξιότιμοι
κύριοι,
Σε ολόκληρο τον πολιτισμένο
κόσμο, όταν οι αρμόδιοι φορείς δεν θέλουν ή δεν μπορούν ή απλώς παραλείπουν να
επισημάνουν τα κακώς κείμενα, η πρωτοβουλία ευαισθητοποιημένων πολιτών έρχεται
να κάνει τη διαφορά. Με αφορμή λοιπόν την αντιπαράθεση για τους ζωολογικούς
κήπους και τα δελφινάρια, η οποία τον τελευταίο καιρό έρχεται στο προσκήνιο της
δημοσιότητας αρκετά συχνά, αποφασίσαμε να σάς στείλουμε μια επιστολή, που
αποτελεί προϊόν συστηματικής μελέτης (με τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων) και πολυετούς
ενασχόλησης με το θέμα αυτό.
Η δραστηριότητα της διατήρησης
αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία εμφανίστηκε στους αρχαίους χρόνους (menageries)
και συνεχίστηκε, παίρνοντας κατά καιρούς διάφορες μορφές. Κατά τα τέλη του 18ου
αιώνα, οι ιδιωτικές συλλογές αγρίων ζώων των ηγεμόνων και αποικιοκρατών
αποτελούσαν απροκάλυπτα ένα μέσον επίδειξης δύναμης και πλούτου. Σήμερα, οι
ζωολογικοί κήποι και τα δελφινάρια προβάλλονται σαν φορείς περιβαλλοντικής
ευαισθητοποίησης και προστασίας των ειδών που απειλούνται με
εξαφάνιση, και υποστηρίζουν ότι βοηθούν τους σύγχρονους ανθρώπους να ξαναβρούν
την επαφή τους με τη φύση, αποτελώντας έναν συνδετικό κρίκο του πολιτισμένου
κόσμου με την άγρια ζωή. Κατά την άποψή τους, τα άγρια ζώα στην αιχμαλωσία
γίνονται πρεσβευτές της προστασίας των ελεύθερων συντρόφων τους.
Οι σύγχρονοι ζωολογικοί κήποι
έχουν εξελιχθεί σε μια ανθηρότατη παγκόσμια βιομηχανία με 700 εκατομμύρια
επισκέπτες ετησίως σε ολόκληρο τον κόσμο, και με τζίρο ο οποίος, μόνον στις
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, υπολογίζεται ότι φτάνει και ξεπερνά τα 16
δισεκατομμύρια δολάρια. Καθώς όμως αυτή η βιομηχανία αμφισβητείται ολοένα
και περισσότερο από τους υπερασπιστές των ζώων, οι οποίοι θεωρούν την αιχμαλωσία
συνώνυμη με την κακοποίηση, οι εκπρόσωποί της, τους χαρακτηρίζουν υπερβολικούς
και τους καλούν να σκεφτούν περισσότερο το όφελος που προκύπτει για τα παιδιά,
αφού κατά την άποψή τους, οι ζωολογικοί κήποι παίζουν σπουδαίο εκπαιδευτικό
ρόλο.
Οι μετριοπαθέστερες απόψεις
διαχωρίζουν τους ζωολογικούς κήπους σε "καλούς" και
"κακούς", κρίνοντας κυρίως την εξωτερική τους εμφάνιση και τις
εγκαταστάσεις τους. Όμως, η ευζωία (welfare)
πολλών από τα ζώα που διατηρούνται στην αιχμαλωσία, ακόμα και στους καλύτερους
από τους χώρους αυτούς, αφενός είναι πολύ σοβαρά αμφισβητήσιμη, αφετέρου δεν
αποτελεί το μοναδικό επιχείρημα στο οποίο στηρίζεται η αντίθετη άποψη.
Πολυετείς έρευνες έχουν αποδείξει ότι για ορισμένα άγρια είδη, όπως για
παράδειγμα οι ελέφαντες και τα δελφίνια,
ακόμα και κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, η ευζωία είναι αδύνατον να
επιτευχθεί. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι η διακίνηση των αγρίων ζώων, πολύ συχνά,
γίνεται κάτω από συνθήκες απόλυτης αδιαφάνειας, έτσι που ο μέσος επισκέπτης
ενός ζωολογικού κήπου δε φαντάζεται καν ότι από την πόρτα εισόδου μπορεί να
μπαίνουν ζώα που προέρχονται από "σκοτεινές" ή ακόμα και παράνομες
συναλλαγές, ούτε ότι η διαδρομή που ξεκινάει από την πόρτα εξόδου μπορεί να
καταλήγει στο τσίρκο ή ακόμα και στο σφαγείο. Το παρασκήνιο της
διαχείρισης των ζώων που προκύπτουν σαν πλεόνασμααπό
τα προγράμματα αναπαραγωγής, είναι εντελώς άγνωστο για το κοινό. Επισήμως, τα
ζώα που πλεονάζουν ανταλλάσσονται και ταξιδεύουν από τη μια χώρα στην άλλη, στα
πλαίσια των προγραμμάτων αναπαραγωγής των ειδών, στα οποία οι ζωολογικοί κήποι
συμμετέχουν. Στην καλύτερη των περιπτώσεων όμως, από αυτά τα προγράμματα δεν
προκύπτουν άτομα που προορίζονται για απελευθέρωση, αλλά για διατήρηση ενός
σταθερού πληθυσμού αιχμαλώτων. Και ενώ η πλειονότητα των ζώων που συμμετέχουν
στα προγράμματα αυτά ΔΕΝ ανήκουν σε είδη που απειλούνται με εξαφάνιση,
σε διάφορα μέρη του κόσμου, ακόμα και σήμερα, άγρια ζώα συλλαμβάνονται από
το φυσικό τους περιβάλλον και αιχμαλωτίζονται, προκειμένου να μεταφερθούν
σε ζωολογικούς κήπους.
Σύμφωνα με ειδικούς
επιστήμονες, είναι πολύ σοβαρά αμφισβητήσιμο το γεγονός ότι οι ζωολογικοί
κήποι, στη μορφή που τους συναντάμε σήμερα, προστατεύουν τα ζώα που απειλούνται
με εξαφάνιση (εκτός από ελάχιστες μεμονωμένες περιπτώσεις), καθώς επίσης
αμφισβητήσιμο είναι και το ότι συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού. Δεν
υπάρχει καμία απόδειξη ότι η τοποθέτηση των ανθρώπων απέναντι στα ζώα και το
περιβάλλον επηρεάζεται θετικά από τις επισκέψεις στους ζωολογικούς κήπους (1, 2, 3, 4). Εκτός
αυτού, τα περισσότερα ζώα που αναπαράγονται στην αιχμαλωσία ΔΕΝ είναι
απελευθερώσιμα, και οι περιπτώσεις απελευθέρωσης, μετά από παραμονή σε
ζωολογικούς κήπους, είναι σπανιότατες. Και το σημαντικότερο όλων: Εάν ένα είδος
μπορεί να επιζήσει μόνον μέσα στον ελεγχόμενο χώρο των ζωολογικών κήπων, αυτό
το είδος λογίζεται ήδη εξαφανισμένο για το οικοσύστημα στου οποίου τη
λειτουργία κάποτε συμπεριλαμβανόταν. Η προστασία των ειδών μπορεί να είναι
αποτελεσματική μόνον στον φυσικό τους βιότοπο και εφόσον συνοδεύεται από παράλληλη
προστασία ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ που τα φιλοξενεί. Και σε καμία
περίπτωση η απλή έκθεση στο κοινό μιας "συλλογής
από ζώα", στα οποία δεν παρέχεται η
δυνατότητα να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες και να εκπληρώσουν τους
δικούς τους σκοπούς, δεν μπορεί να θεωρηθεί εκπαιδευτική, καθώς πρόκειται απλώς
για μια έκθεση μορφής και όχι λειτουργίας. Η διατήρηση μεμονωμένων ατόμων ενός
είδους στο τεχνητό περιβάλλον ενός ζωολογικού κήπου, το μόνο που επιτυγχάνει
είναι να δημιουργεί μια ψευδεπίγραφη αίσθηση ασφάλειας που κάνει τον
κόσμο να πιστέψει ότι το κόστος των ανθρώπινων παρεμβάσεων στα οικοσυστήματα
δεν είναι και τόσο μεγάλο, και ότι για όλες τις ανθρωπογενείς καταστροφές
υπάρχουν αντίδοτα. Και ενώ οι ζωολογικοί κήποι ξοδεύουν εκατομμύρια για να
διατηρήσουν τα ζώα φυλακισμένα, τα φυσικά τους ενδιαιτήματα εξακολουθούν να
καταστρέφονται και οι άγριοι σύντροφοί τους να ξεκληρίζονται, γιατί κανείς δεν
αναλαμβάνει να πληρώσει το κόστος της αληθινής προστασίας.
Πριν
από μερικά χρόνια, υπήρχαν και στην Ελλάδα παιδιά που πανηγύριζαν όταν ερχόταν
μια αρκούδα-χορεύτρια στη γειτονιά τους. Πριν από ελάχιστα μόλις χρόνια, γονείς
και κηδεμόνες συνόδευαν τα παιδιά τους να παρακολουθήσουν παραστάσεις στο
τσίρκο Μεντράνο με τη διαφήμιση και τις ευλογίες της Ελληνικής τηλεόρασης.
Σήμερα πλέον, η αρκούδα-χορεύτρια αποτελεί ένα θλιβερό κεφάλαιο της ιστορίας
των ζώων που χρησιμοποιούνται για θεάματα, ενώ το τσίρκο καταδικάζεται ομόφωνα
από ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο και, στη χώρα μας, απαγορεύεται δια νόμου. Την
ίδια στιγμή, οι εκπαιδευτικοί προγραμματίζουν κάθε τόσο να συνοδεύσουν τα
παιδιά στους ζωολογικούς κήπους και στα δελφινάρια
(1, 2). Όμως,
ποιος είναι πρόθυμος να αναζητήσει την πραγματικότητα μέσα από τους αριθμούς;
Πόσα είδη ζώων φιλοξενούνται στον ζωολογικό κήπο - προορισμό της εκάστοτε
προγραμματισμένης επίσκεψης; Πώς βρέθηκαν στον συγκεκριμένο ζωολογικό κήπο (ένα
προς ένα) τα είδη αυτά, και πώς ελέγχεται η προέλευση και η διακίνησή
τους; Πόσα από τα ζώα που φιλοξενούνται στον ζωολογικό κήπο συμπεριλαμβάνονται
στη λίστα των απειλουμένων ειδών; Πόσες γεννήσεις και πόσοι θάνατοι σημειώθηκαν
τα πέντε τελευταία χρόνια; Ποιες ήταν οι αιτίες θανάτου; Ποια είναι η μέση
ηλικία του φιλοξενούμενου πληθυσμού; Πού πάνε τα ζώα όταν αρρωστήσουν ή όταν
γεράσουν και δεν αποτελούν πλέον ευχάριστο θέαμα για το κοινό; Πόσα άτομα από
τα είδη που συμπεριλαμβάνονται στη λίστα των απειλουμένων ειδών γεννήθηκαν στο
ζωολογικό κήπο τα τελευταία πέντε χρόνια; Πόσο τοις εκατό των ετησίων εσόδων
του ζωολογικού κήπου δαπανάται για το σκοπό της προστασίας φυσικών βιοτόπων;
Πόσοι εκπρόσωποι απειλουμένων ειδών που γεννήθηκαν στο ζωολογικό κήπο
επανεντάχθηκαν στον φυσικό τους βιότοπο τα τελευταία πέντε χρόνια;
Οι
πληγές που απειλούν σήμερα την άγρια ζωή είναι πολλές και μεγάλες, και ανάμεσα
σ' αυτές ξεχωρίζουν το παράνομο εμπόριο και η δραματική έλλειψη καταφυγίων.
Υγιείς πληθυσμοί αγρίων ζώων "ξεσπιτώνονται" και εξοντώνονται από τις
διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες, ενώ ζώα τραυματισμένα, άρρωστα, ορφανά και
πρώην αιχμάλωτα που δεν μπορούν να επανενταχθούν, έχουν απελπιστικά μεγάλη
ανάγκη περίθαλψης σε κάποιο προσωρινό ή μόνιμο καταφύγιο. Βεβαίως οι ζωολογικοί
κήποι, στη μορφή που υπάρχουν σήμερα, δεν είναι δυνατόν να καταργηθούν από τη
μια μέρα στην άλλη, όμως η απόλυτη διαφάνεια των συγκεκριμένων επιχειρήσεων,
καθώς επίσης και η σταδιακή μετατροπή τους από συλλεκτικά εκθετήρια σε
λειτουργικά καταφύγια, είναι αυτό που ζητούν ομόφωνα πολλές περιβαλλοντικές
και φιλοζωικές οργανώσεις από ολόκληρο τον κόσμο. Γιατί οι πληγές έχουν ανάγκη
από βαθειά αιτιολογική θεραπεία, και όχι από επιφανειακή κάλυψη με επιδεσμικό
υλικό εφησυχασμού.
Η
διαφορά ανάμεσα σε ένα αληθινό καταφύγιο και σε έναν ζωολογικό κήπο, ενυδρείο,
ή δελφινάριο είναι τεράστια. Τα καταφύγια άγριας ζωής δημιουργούνται και
λειτουργούν με μοναδικό σκοπό να προσφέρουν βοήθεια σε ζώα τραυματισμένα,
άρρωστα ή παραμελημένα. Στους χώρους αυτούς, τον πρώτο λόγο έχει η ευζωία των
ζώων και όχι η δημόσια έκθεσή τους με σκοπό τη διασκέδαση του κοινού. Τα
αληθινά καταφύγια δεν επιδιώκουν να αποκτήσουν άγρια ζώα αποσπασμένα από το
φυσικό τους περιβάλλον, ούτε να διαιωνίσουν την αιχμαλωσία τους με
προγραμματισμένη ή τυχαία αναπαραγωγή. Τα αληθινά καταφύγια δημιουργούνται και
λειτουργούν με μοναδικό σκοπό να προσφέρουν ασυλία και φροντίδα σε άτομα που
έχουν βρεθεί σε δύσκολη θέση ή έχουν υποφέρει στα χέρια των ανθρώπων. Στα
αληθινά καταφύγια, τα άγρια ζώα δεν αγοράζονται, δεν ανταλλάσσονται, δεν νοικιάζονται,
δεν δανείζονται και δεν αποτελούν στατικά εκθέματα για το κοινό. Και η
εκπαίδευση που προσφέρεται στους υποστηρικτές τους γίνεται μέσα από την
συμμετοχή στη δυναμική συμπονετική, ηθική και υπεύθυνη επανορθωτική διαδικασία,
που στα Αγγλικά αποδίδεται συνοπτικά με τα τρία R: Rescue, Rehabilitate,
+-Release, που σημαίνει Διάσωση, Αποκατάσταση (Επανόρθωση), και - όπου αυτό
είναι δυνατόν - Απελευθέρωση.
Τα
κατοικίδια ζώα (ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται και τα ζώα συντροφιάς) προέκυψαν
μετά από αιώνες ανθρωπίνων
παρεμβάσεων στην άγρια ζωή, και η προστασία τους μπορεί να πραγματοποιηθεί με
τρόπο εντελώς διαφορετικό από εκείνον με τον οποίο πραγματοποιείται η προστασία
των αγρίων ζώων. Έτσι, η διαφορά ανάμεσα στην έννοια της προστασίας από εκείνην
της αιχμαλωσίας, καθώς επίσης η διαφορά ανάμεσα στην έννοια της απελευθέρωσης από
εκείνην της εγκατάλειψης, μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο μέσα από την ορθή επιστημονική γνώση, ενώ παράλληλα
αποτελεί ζήτημα ανθρώπινης ευθύνης και ηθικής (βλέπε domestication, taming, captivity, wildness). Τα παιδιά (όπως και πολλοί
ενήλικες που δε διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις), αυτές τις έννοιες (που θα
έπρεπε να διδάσκονται στα σχολεία) δεν τις κατανοούν χωρίς την κατάλληλη
ενημέρωση και επεξήγηση, και ούτε πρόκειται να τις κατανοήσουν στους ζωολογικούς
κήπους, ώστε να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι και καλύτεροι συνάνθρωποι - το
αντίθετο μάλιστα. Το λιοντάρι ή το δελφίνι δεν μπορεί να γίνει "pet"
μόνο και μόνο επειδή (αυτό ή και οι γονείς του) γεννήθηκε στην αιχμαλωσία, αλλά
παραμένει άγριο ζώο που υποφέρει εξ ίσου με αυτό που αιχμαλωτίστηκε από τη
στέππα ή από τη θάλασσα. Η εξημέρωση
είναι μια εξελικτική διαδικασία αιώνων που δεν μπορεί να γίνει μέσα σε δύο
ή τρεις ή ακόμα και πέντε γενιές. Κάποιος πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά ότι τα
άγρια ζώα δεν μπορούν να γίνουν ούτε ζώα συντροφιάς (pets), ούτε "αδέσποτα" (strays),
γίνονται όμως πρόσφυγες, αν εμείς καταστρέψουμε το "σπίτι" τους, και "θλιβερές συλλογές αιχμαλώτων", αν τα φυλακίσουμε για να τα κρατήσουμε κοντά
μας, σε αντίθεση με τα κατοικίδια, τα οποία δεν μπορούν να ζήσουν μακριά από
τους ανθρώπους, αν εγκαταλειφθούν. Και οι περισσότεροι ζωολογικοί κήποι όχι
μόνο δεν το κάνουν αυτό, αλλά πολύ συχνά, καλλιεργούν τη σύγχυση ανάμεσα σε
αυτές τις λεπτές αλλά τόσο σημαντικές διαφορές, επιδιώκοντας να ικανοποιήσουν
την ανάγκη των επισκεπτών τους για όσο το δυνατόν στενότερη επαφή με τα ζώα τα
οποία φιλοξενούν (petting
zoos, φωτο1
και φωτο2
από τον ζωολογικό κήπο Bandon,
Oregon, ΗΠΑ -- φωτο3
από το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο).
Οι
ζωολογικοί κήποι και τα δελφινάρια, στη μορφή που έχει σήμερα επικρατήσει και
εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, ακόμα και όταν περιστασιακά συνεισφέρουν σε
μεμονωμένες περιπτώσεις περίθαλψης και αποκατάστασης, δεν παύουν να είναι
επιχειρήσεις που επιζητούν το κέρδος, και τα παιδιά, με την έμφυτη αγάπη τους
για τα ζώα, αποτελούν για αυτούς τον ευκολότερο στόχο, γι’ αυτό επιδιώκουν
να έχουν καλές σχέσεις με τους εκπαιδευτικούς. Όμως οι εκπαιδευτικοί ασκούν ένα
λειτούργημα που στοχεύει στη διδασκαλία όχι μόνο της γνώσης, αλλά και της
αγάπης για την ελευθερία και του σεβασμού προς τη ζωή, κάτι που δεν μπορεί να
επιτευχθεί μέσα από την επίσκεψη στα παντός είδους εκθετήρια - φυλακές, αλλά
μέσα από την ορθή ενημέρωση σχετικά με τα άγρια ζώα και το φυσικό τους
περιβάλλον. Γιατί η φύση έχει ανάγκη από αληθινά καταφύγια άγριας ζωής, και η Παιδεία
από καταφύγια σωστής πληροφόρησης, αδιάβλητης κριτικής σκέψης και ηθικής.
Με την ελπίδα για "ευήκοα ώτα", με όλη μας την αγάπη για τη ζωή, για τη φύση, για τα ζώα και για τα παιδιά, με την προσδοκία ενός καλύτερου κόσμου και με απεριόριστη εκτίμηση για το λειτούργημα που επιτελείτε,
Millions of people visit zoos, marine parks and aquariums
every year. Ostensibly, these places provide an opportunity
to look at, connect with and appreciate the beauty and
behavior of the animals. Indeed, everyone is drawn to the majesty
and mystery of animals who look and live so differently than we
do, but nonetheless seem so similar to us.
But more is going on than meets the eye. Exactly what are we
learning about other animals in these places? How is the zoo experi-
ence different for the animals than it is for the visitors? And what
might we learn about ourselves by casting a more examining eye
on the institution of zoos and aquariums?
The
Captivity Industry: The reality of zoos and aquariums
