Σύντομη συνομιλία του Γιάννη Ανδρουλιδάκη με τον επίκουρο καθηγητή στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Γιώργο Παπανικολάου (που συμμετείχε και στην δημόσια συζήτηση "Εμβόλια χωρίς πατέντες για όλους"*, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2021, με πρωτοβουλία του Δικτύου για την Καθολική Κάλυψη και την Υπεράσπιση της Δημόσιας Περίθαλψης), στην εκπομπή "Η πρηνής θέση του σκοπευτή", στις 29-01-21, ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ.
Η ευρεσιτεχνία είναι ένα δικαίωμα που ανταμείβει την εργασία του εφευρέτη. Πρέπει όμως να αρθούν κάποιοι περιορισμοί. Η παρέμβαση Αλέξη Τσίπρα στο Politico** δεν αμφισβητεί το θεσμικό πλαίσιο που αφορά τις πατέντες, ωστόσο τα νομικά εργαλεία που διαθέτουμε είναι περισσότερο περιορισμένα από όσο θα έπρεπε, κι' αυτό μπορεί να εγείρει κάποια ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Η Δύση έχει διαθέσει περίπου 20 δισεκατομμύρια για την έρευνα και τις προαγορές των εμβολίων, περίπου το 70% των δαπανών που χρειάστηκαν για την παρασκευή τους, τα δικαιώματα όμως ανήκουν αποκλειστικά στις εταιρείες, σε βαθμό δυσανάλογο με την δική τους συνεισφορά. Και ο προσανατολισμός της έρευνας ανήκει επίσης αποκλειστικά στις εταιρείες.
Στα πανεπιστήμια σήμερα, υπάρχει ένας προσανατολισμός προς την κατεύθυνση της Ανοικτής Επιστήμης (Open Science) και αυτό είναι εξαιρετικά θετικό. Η παγκόσμια ζύμωση ανάμεσα στις ιδέες των επιστημόνων, όπου ο ένας ανακοινώνει στους άλλους τα ευρήματά του και επίσης ελέγχει τα ευρήματα των άλλων, βοηθάει να πάμε μπροστά. Και όσο πιο ανοικτό είναι αυτό το πεδίο, τόσο πιο γρήγορα προχωράμε. Όμως, ο ιδιωτικός τομέας δεν συνεισφέρει στην ανοικτή επιστήμη με τον τρόπο που θα έπρεπε, και αυτό είναι πρόβλημα. Όταν η έρευνα καθορίζεται από τις εταιρείες, τότε η προτεραιότητα δίνεται στα προϊόντα που μπορούν να δώσουν άμεσο κέρδος. Για παράδειγμα, η έρευνα για αντιβιοτικά που θα μπορούσαν να φανούν αποτελεσματικά για την καταπολέμηση της μικροβιοαντοχής, έχει καταποντιστεί τα τελευταία χρόνια, με την λογική ότι, αν φτειάξουμε ένα αντιβιοτικό που είναι αποτελεσματικό, θα πρέπει να σταματήσουμε και να το πουλάμε ανεξέλεγκτα και μαζικά, διότι η ευρεία χρήση και κυκλοφορία του θα το καταστούσε μη αποτελεσματικό. Και όμως η μικροβιοαντοχή είναι μια μελλοντική απειλή, όπως και οι νεοαναδυόμενοι ιοί. Άρα λοιπόν βλέπουμε ότι, με το υπάρχον σύστημα που επαφίεται στις επιλογές των φαρμακευτικών εταιρειών, ο ιδιωτικός τομέας αποτυγχάνει να δώσει την σωστή κατεύθυνση της έρευνας, με αποτέλεσμα να έχουμε είτε πολύ ακριβά καινούργια φάρμακα είτε φάρμακα δοκιμασμένα και ευρείας χρήσης που εξαφανίζονται, και τώρα εμβόλια των οποίων η διανομή βρίσκεται στα χέρια εταιρειών.
Ασφαλώς η ανοικτή έρευνα είναι κάτι καλό, κάποια από τα επιτεύγματά της όμως καταλήγουν να γίνονται προϊόντα που κατοχυρώνονται με δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, ενώ τα δικαιώματα του φορολογούμενου παραμένουν ακατοχύρωτα. Δεν μπορείς λοιπόν να έχεις ανοικτή επιστήμη με την έγκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να διαθέτεις παράλληλα και έναν μηχανισμό ο οποίος να αξιοποιεί τα απτά αποτελέσματα (τα προϊόντα δηλαδή της ανοικτής επιστήμης) κατοχυρώνοντας τα συμφέροντα των πολιτών που φορολογούνται. Ο δε προσανατολισμός της έρευνας, αυτό δηλαδή που επιλέγεται να παραχθεί ως φάρμακο και αυτό που επιλέγεται να ερευνηθεί, θα έπρεπε να μπορεί να καθορίζεται με τρόπο που να εξασφαλίζει το κοινωνικό συμφέρον και όχι μόνον το κέρδος των εταιρειών. Για το σκοπό αυτό, πρώτα θα πρέπει να ορίσουμε το πεδίο, να καθορίσουμε δηλαδή ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές, ποιες είναι οι παθήσεις εκείνες που προκαλούν τα μεγαλύτερα προβλήματα και τις μεγαλύτερες απώλειες, και να τις ιεραρχήσουμε. Γνωρίζουμε ποια είναι τα ιατρικά προβλήματα που παραμένουν άλυτα και ποιες είναι οι ελλείψεις μας. Αντί λοιπόν, για παράδειγμα, να αναλώνουμε πολύ μεγάλους πόρους στην ανακάλυψη - φερ' ειπείν - του 25ου φαρμάκου που χαμηλώνει την χοληστερίνη (διότι έχουμε άλλα 24), θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τους πόρους για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της ελονοσίας. Όμως, ένα μοντέλο που βασίζεται αποκλειστικά στην ιδιωτική φαρμακοβιομηχανία δεν επενδύει εκεί, και οι μόνοι που επενδύουν είναι οι φιλάνθρωποι, οι ΜΚΟ και τα κράτη, δηλαδή οι φορολογούμενοι πολίτες.
Τώρα μπαίνουμε στον 2ο χρόνο της πανδημίας. Υπάρχουν κάποια εμβόλια. Υπάρχει ο φόβος ότι κάποιες μεταλλάξεις μπορεί να τα ξεπεράσουν, τη στιγμή που η ΕΕ έχει ήδη καθυστερήσει και είναι ανάγκη να αξιοποιηθούν τα εργαλεία εκείνα που θα επιτρέψουν στην τεχνογνωσία να μοιραστεί. Πρόκειται για εργαλεία που έχουν ήδη ζητηθεί από τον ΠΟΥ και έχουν δημιουργηθεί. Ο ΠΟΥ είχε κατανοήσει το πρόβλημα και είχε θέσει ευθύς εξαρχής αυτό το ζήτημα (C-TAP), όλοι όμως τελικά αδιαφόρησαν και, ενώ πολλοί προσήλθαν αρχικά στις συνομιλίες (είναι η λεγόμενη πρωτοβουλία της Κόστα Ρίκα***), στην συνέχεια, όταν αυτό πήγε να μορφοποιηθεί, έμειναν πολύ λίγες χώρες. Τώρα η Ινδία (μαζί με μια σειρά άλλων 100 χωρών) θέτει ζήτημα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου για τις ευρεσιτεχνίες και τα εμπόδια που δημιουργούν σε αυτήν την κρίσιμη φάση. Σε αυτήν την υπόθεση, οι πολιτικές ηγεσίας έχουν κάνει πολύ σοβαρά σφάλματα και έτσι έχουμε μείνει πίσω.
Το κόστος των επιλογών μπορεί να είναι πολύ μεγάλο και όχι μόνον οικονομικό: Δεν ξέρουμε πόσο θα τραβήξει αυτή η ιστορία, αν τελικά θα καταφέρουμε να απαλλαγούμε ή θα έχουμε μια στάσιμη κατάσταση που θα μάς αναγκάζει να αλλάζουμε εμβόλιο κάθε τόσο. Έχουμε μείνει πίσω και θα πρέπει να επιταχυνθούμε ώστε να βρεθούν οι νομικές εκείνες λύσεις που θα απελευθερώσουν την παραγωγική δυνατότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, κι' αυτό δεν αφορά μόνο τα εμβόλια αλλά και τα διαγνωστικά τέστ. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μέθοδος, κατά την οποία, με 1 ή 2 δολάρια κόστος, μπορούμε να κάνουμε rapid έλεγχο εξειδικευμένης τεχνολογίας που διαθέτει την ακρίβεια του μοριακού ελέγχου: ένα επιστημονικό επίτευγμα που δεν έχει βγει στην παραγωγή. Αν είχαμε τα κατάλληλα νομικά εργαλεία, θα μπορούσαμε να επιταχύνουμε πάρα πολύ την παραγωγή ενός τέτοιου προϊόντος που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί παντού, ακόμα και σε χώρες χωρίς υποδομές, όπως, για παράδειγμα, στην Αφρική.
Photo at airetos.gr
Photo στο video at "Γιώργος Παπανικολάου: η ανοικτότητα μας προστατεύει από την κακής ποιότητας επιστήμη" (6-04-2020 at pressenza.com)
Περισσότερες λεπτομέρειες για ενημέρωση:
- Διεθνής πρωτοβουλία για τον κορωνοϊό: εμβόλια, φάρμακα για όλους: pressenza.com/el -- openstandards.ellak.gr
- COVID-19: Countries support ‘one-stop shop’ to share science and research (δεξαμενή πρόσβασης στην τεχνολογία αντιμετώπισης της πανδημίας covid-19): https://news.un.org/en/story/2020/05/1065132
- COVID-19 technology access pool (C-TAP): https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/global-research-on-novel-coronavirus-2019-ncov/covid-19-technology-access-pool
Παραπομπές
* Δημόσια διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα "Εμβόλια χωρίς πατέντες για όλους: η ΕΕ μπροστά στην πρόκληση της καθολικής κάλυψης" (20-01-21, με πρωτοβουλία του Δικτύου για την Καθολική Κάλυψη και την Υπεράσπιση της Δημόσιας Περίθαλψης): https://youtu.be/rjwOz9gYo6c, news4health.gr, dailypharmanews.gr, left.gr, virus.com.gr, facebook.com/events
** Vaccines are a public good, not a corporate product. As the WHO has said, "No one is safe until everyone is safe". (politico.eu) -- Τα εμβόλια είναι δημόσιο αγαθό και όχι εμπόρευμα (amna.gr, capital.gr, skai.gr, avgi.gr)
*** Στις 29 Μαΐου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, μαζί με 37 χώρες, διακεκριμένους οικονομολόγους και επιστήμονες και την υποστήριξη της UNITAID, προέβη σε μια πρωτοβουλία που θα μείνει στην ιστορία με τον κωδικό C-TAP (= Covid Technology Access Pool) ή ως Σχέδιο Κόστα Ρίκα. Στην ουσία δημιούργησε μια δεξαμενή πρόσβασης στην τεχνολογία αντιμετώπισης της πανδημίας covid-19. "Τα εμβόλια, τα διαγνωστικά, οι θεραπείες και άλλα σημαντικά εργαλεία που αφορούν την αντιμετώπιση της πανδημίας πρέπει να είναι διεθνώς διαθέσιμα ως κοινά αγαθά", είπε ο Πρωθυπουργός της Κόστα Ρίκα, Κάρλος Αλβαράδο Κεσάδα, στην ομιλία του. Ηγετικά στελέχη της βιομηχανίας του φαρμάκου (όπως για παράδειγμα ο Αλβέρτος Μπουρλά , "ο Έλληνας που θα σώσει τον κόσμο", ηγετικό στελέχος της Pfizer), χαρακτήρισαν αυτήν την πρωτοβουλία "ανοησία", ενώ εκπρόσωποι του ακαδημαϊκού χώρου και των οργανώσεων της κοινωνίας (όπως οι Γιατροί χωρίς Σύνορα) την καλωσόρισαν. (Πηγή: pressenza.com -- openstandards.ellak.gr)