Σύμφωνα με νέα επιστημονικά δεδομένα (μελέτες 2018, 2020), άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας (NPD) υιοθετούν συχνά τον ρόλο του θύματος. Με αυτόν τον τρόπο, δίνουν στο εγώ τους την δυνατότητα να μείνει άθικτο, επιρρίπτουν τις ευθύνες στους άλλους, και παράλληλα κερδίζουν την αποδοχή ανθρώπων οι οποίοι προσφέρονται να τους βοηθήσουν.
Η καθήλωση σε κατάσταση θύματος (victimhood) μπορεί να αναδειχθεί σε μια πολύ βολική θέση αποποίησης ευθύνης, αλλά και ένα πολύ χρήσιμο όπλο ψυχολογικού πολέμου. Πρόκειται για έναν αμυντικό μηχανισμό που βοηθάει εκείνους που καταφεύγουν σε αυτόν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Όπως λέει και η Dr. Ramani Durvasula** (κλινική ψυχολόγος από το Λος Άντζελες που έχει γράψει δύο βιβλία για τον ναρκισσισμό) οι ναρκισσιστικού τύπου άμυνες χαρακτηρίζονται πάντοτε από αποποίηση ευθύνης*.
Όλοι οι ψυχολογικοί αμυντικοί μηχανισμοί ξεκινούν, λειτουργούν και εγκαθίστανται ασυνείδητα. Καθορίζονται από την ιδιοσυγκρασία (κληρονομικότητα, γονίδια, "χαρακτήρας") και το περιβάλλον (βιώματα - τραύματα), και παραμένουν ή ανασκευάζονται ανάλογα με την προσωπική πνευματική ανάπτυξη, η οποία καθορίζει και την ατομική ευθύνη για τον τρόπο με τον οποίον συμπεριφερόμαστε όχι μόνο στους άλλους αλλά και στον ίδιο μας τον εαυτό (βλ. συναισθηματική νοημοσύνη, ψυχοεκπαίδευση, ψυχοθεραπεία, αξιακό σύστημα και συνειδητές επιλογές). Η Κύπρια ψυχολόγος, συγγραφέας και YouTuber Θέκλα Πετρίδου θεωρεί ότι τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά (και οι ναρκισσιστικού τύπου άμυνες) κυριαρχούν σε άτομα που επιλέγουν να διαχειριστούν τα προβλήματα τους με τον ευκολότερο δυνατό τρόπο, καταβάλλοντας τον μικρότερο δυνατό κόπο.
Σε εκτενές άρθρο του με τίτλο "Are You a Victim of the Victim Syndrome?", ο Ολλανδός ερευνητής Manfred F.R. Kets de Vries αναλύει το δευτερογενές όφελος που αποκομίζουν από τον ρόλο του θύματος οι άνθρωποι που έχουν εξελιχθεί διαιωνίζοντας μια συγκεκριμένη μοιρολατρική νοοτροπία. Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, υπάρχουν άνθρωποι που παραμένουν θύματα από δική τους επιλογή. Πολύ συχνά μάλιστα καταφέρνουν να βρουν, να ενεργοποιήσουν και να διατηρήσουν στην ζωή τους ανθρώπους πρόθυμους να παίξουν τον ρόλο του θύτη.
Παρά το γεγονός ότι δίνουν πάντα μεγάλη έμφαση στο προσωπικό τους δράμα, ο συγγραφέας του άρθρου δεν υποστηρίζει ότι τα θύματα ψεύδονται εσκεμμένα προκειμένου να εξαπατήσουν. Μπορεί να υπάρχει μεγάλη δόση αλήθειας στην προσωπική τους ταλαιπωρία, το ζήτημα όμως είναι ο τρόπος με τον οποίον την αντιμετωπίζουν, την διαχειρίζονται, την συντηρούν και την διευρύνουν. Ο κόσμος, μέσα στον οποίο αυτοί οι άνθρωποι έχουν επιλέξει να ζουν, μοιάζει να αποτελείται από τρεις κατηγορίες ατόμων: θύματα, θύτες και ευκαιριακούς σωτήρες. Κι' αν ποτέ επιχειρήσετε να τους βοηθήσετε, ίσως ανακαλύψετε ότι αυτή είναι είναι μια πάρα πολύ επίπονη και συνήθως απογοητευτική διαδικασία.
Οι άνθρωποι αυτοί είναι χαωτικοί, γι' αυτό και η παραμικρή πληροφορία που δεν ακολουθεί το δικό τους παγιωμένο μοτίβο σκέψης και δράσης, τους προκαλεί άγχος και δυσφορία. Είναι αμετακίνητα αρνητικοί και, καθώς έχουν υιοθετήσει μια υπερβολικά μοιρολατρική θεώρηση ζωής, είναι πολύ δυσκολο να τα βγάλεις πέρα μαζί τους. Κάθε λύση που τους προτείνεις έρχεται αντιμέτωπη με ένα τεράστιο οπλοστάσιο από αρνήσεις και δικαιολογίες, μερικές μάλιστα από τις οποίες φαίνονται ιδιαιτέρως ευρηματικές.
Θεωρούν ότι οι πάντες βρίσκονται σε καλύτερη θέση από αυτούς, και ότι τα δικά τους προβλήματα είναι μοναδικά, δυσκολότερα όλων των άλλων και ανεπίλυτα. Αν τους φέρεις αντίρρηση, προσπαθούν να αποδείξουν ότι κάνεις λάθος. Ακόμη χειρότερα, στις σχέσεις τους με τους άλλους, τα "εκ πεποιθήσεως θύματα" εκδηλώνουν συχνά παθητική επιθετικότητα, που είναι ένας παρασκηνιακός, αδιόρατος και ύπουλος τρόπος διαχείρισης του θυμού. Όποιος επιχειρήσει να τους βοηθήσει μένει στο τέλος με την αίσθηση της απόλυτης αποτυχίας και απογοήτευσης. Οι άνθρωποι αυτοί είναι επίσης ιδιαιτέρως επιδέξιοι στο να εκπέμπουν προς τους άλλους διπλά μηνύματα και να τους ενοχοποιούν.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο ρόλος του θύματος είναι χρήσιμος, προκειμένου κάποιος να αποκτήσει πόρους, να δημιουργήσει σύγχιση γύρω από το ποιος έχει το φταίξιμο, να κερδίσει την συμπάθεια του κόσμου, και να αποκτήσει μια κάποια αίσθηση ελέγχου, προστατεύοντας παράλληλα τον εαυτό του από την εγκατάλειψη. Έτσι, η καθήλωση ενός ατόμου στον ρόλο του θύματος μπορεί να λειτουργήσει ως αμυντικό ή/και επιθετικό όπλο.
Δεν έχουν όλα τα θύματα ναρκισσιστική προσωπικότητα, όλοι οι νάρκισσοι όμως συμπεριλαμβάνουν στο οπλοστάσιο τους την θυματοποίηση. Γενικώς, η ναρκισσιστική στρατηγική μπορεί να αποδοθεί με το ακρωνύμιο DARVO, όπου D είναι η άρνηση μιας πράξης ή συμπεριφοράς (Deny), A είναι η επίθεση (Attack), R είναι η αντιστροφή (Reverse), V η θυματοποίηση (Victimhood), και O η προσβολή (Offend). Για παράδειγμα, ένας σύζυγος μπορεί να αρνείται ότι το φιλί μετράει ως πράξη απιστίας (άρνηση), να δηλώνει θιγμένος από την αδικαιολόγητη ζήλεια σου (επίθεση), και να σου ζητάει να ζητήσεις συγγνώμη (αντιστροφή, θυματοποίηση και προσβολή).
Ειδικότερα, ένα "θύμα" μπορεί στην αρχή να απολαμβάνει το πλεονέκτημα της συμπάθειας, η αλληλεπίδραση όμως μαζί του ενδέχεται να αποδειχθεί ότι δεν είναι τόσο ακίνδυνη όσο φαίνεται στην αρχή, λόγω της ευκολίας με την οποία έχει εξασκηθεί να χρησιμοποιεί την χειριστικότητα και τα άλλα εργαλεία του ψυχολογικού πολέμου***, όπως το gaslighting και η προβολή.
Όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες, μερικοί άνθρωποι προβάλλουν τα συναισθήματα τους πάνω στους άλλους. Για παράδειγμα, ένας σύζυγος μπορεί να σε κατηγορήσει ότι έχεις την πρόθεση να τον εγκαταλείψεις, την στιγμή που, στην πραγματικότητα, αυτό είναι κάτι που εκείνος σκέπτεται να κάνει.
Βλέποντας την δυσφορία τους, μπορεί να πιάνεις τον εαυτό σου έτοιμο να υποχωρήσει και να παραδεχτεί, κατά κάποιον τρόπο, ότι έχει άδικο. Ένας άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να αρνείται ή να υποβαθμίζει μερικά πράγματα, φέρνοντάς σε σε σημείο να αναρωτιέσαι μήπως ΕΣΥ δεν αντιλαμβάνεσαι σωστά την πραγματικότητα. Αυτό είναι γνωστό ως "φρενοβλαβοποίηση" (gaslighting). Μπορεί, για παράδειγμα, να σου πει ότι ΕΣΥ φταις που εκείνος φέρθηκε άσχημα, ότι εσύ άρχισες πρώτος, ή ότι εκείνος δεν έκανε τίποτα κακό, και να αναρωτιέται τι δεν πάει καλά με σένα. Τέλος, προκειμένου να διατηρήσει την καλή εικόνα που έχουν οι άλλοι γι' αυτόν, μπορεί να σε κατηγορήσει προς τα έξω για πράγματα που δεν έκανες.
Ακόμη και αν είναι θύτης, ένας άνθρωπος μπορεί να παίζει τον ρόλο του θύματος, ασκώντας παράλληλα παθητική επιθετικότητα, μέσα σε σχέσεις που αποδεικνύονται τοξικές και κακοποιητικές.
Ο κρυφός ή κεκαλυμμένος ναρκισσιστής (Covert Narcissist) είναι η πιο επικίνδυνη μορφή νάρκισσου (μαζί με τον κοινοτικό), επειδή δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμος, ούτε καν από εκείνους που υφίστανται άμεσα την χειριστική συμπεριφορά του. Ένας κρυφός νάρκισσος μπορεί να σε "τρελάνει" χωρίς να το καταλάβεις. ****.
Επιλεκτικές αναφορές:
- Why do people with NPD like to play the victim?
- Are You a Victim of the Victim Syndrome? [Απόσπασμα]
- covert narcissist
Image (books, choosingtherapy)
Παραπομπές:
*Είναι αλήθεια ότι οι ναρκισσιστικού τύπου άμυνες μπορεί να οργανωθούν στα πλαίσια μιας στρατηγικής αντιμετώπισης τραύματος. Όπως όμως γράφει και η Katherine Cullen στο Psychology Today, "το τραύμα δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την διαιώνιση του πόνου και της δυστυχίας, ούτε να απαλλάξει κάποιον από την ευθύνη της συναισθηματικής και σωματικής κακοποίησης των άλλων. Το τραύμα μπορεί να βοηθήσει στην ερμηνεία της προδιάθεσης που έχει κάποιος να σκέφτεται, να αισθάνεται, να συμπεριφέρεται ή να αντιδρά με έναν ορισμένο τρόπο. Όμως, ένας άνθρωπος που έχει βιώσει τραύμα δεν δικαιολογείται για την κακοποιητική συμπεριφορά του - και κανένα τραυματικό φορτίο, όσο μεγάλο κι' αν είναι, δεν μπορεί να εξαιρέσει ένα τραυματισμένο άτομο από τον καταλογισμό της ευθύνης του απέναντι στους άλλους. Αν συνεχίσουμε να κρυβόμαστε πίσω από την ασπίδα του θύματος, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε ούτε να θεραπευτούμε... Η χρησιμοποίηση του τραύματος ως δικαιολογια κακοποιητικής συμπεριφοράς σημαίνει ότι ένας άνθρωπος αρνείται να αναλάβει την ευθύνη της διαχείρισης του εαυτού του, παρεμποδίζοντας έτσι όχι μόνο την πνευματική του ανάπτυξη αλλά και την ίδια την επούλωση του τραύματος του". Trauma is Not an excuse.
**Narcissists and their victim mentality: Η ναρκισσιστική νοοτροπία του θύματος (video)
****"You can be in a relationship with a covert narcissist that can last for decades and not realize you are being psychologically and emotionally controlled, manipulated, and abused. There are no visible scars with this form of abuse, and you are usually the only one that experiences their destructive and psychologically debilitating behavior. Living with a covert narcissist drains your spirit and leaves you questioning your own reality".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου