Η παρακολούθηση γίνεται κυρίως με την μεθόδο της φωτο-ταυτοποίησης, η οποία φωτογραφίζει τα ατομικά χαρακτηριστικά των φυσητήρων και τα καταχωρεί σε μια βάση δεδομένων που επιτρέπει την παρακολούθηση, συνθέτοντας ένα φωτογραφικό πορτρέτο του κάθε ζώου που το καθιστά ατομικά αναγνωρίσιμο.
Όλα αυτά τα χρόνια, ο Αλέξανδρος Φραντζής (που έχει χαρακτηριστεί και ως "άγιος των κητωδών") και η ομάδα του έχουν παρατηρήσει και μπορούν να πουν με βεβαιότητα ότι οι φυσητήρες συνεχίζουν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες να μετακινούνται νομαδικά κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου, τόσο για τη διατροφή όσο και για την αναπαραγωγή τους. Σε ό,τι δε αφορά στα θηλυκά άτομα, ο βαθμός παραμονής τους στην περιοχή είναι σχεδόν σίγουρα ισόβιος.
Ταυτόχρονα, οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, στις θάλασσές μας, η μεγαλύτερη απειλή για τους φυσητήρες είναι οι συγκρούσεις με τα μεγάλα διερχόμενα πλοία. Άλλες σημαντικές απειλές είναι ο θόρυβος από τα διερχόμενα πλοία και τις σεισμικές έρευνες ή τις στρατιωτικές ασκήσεις με σόναρ, η κατάποση μακροπλαστικών και η έλλειψη τροφής (λόγω εξόντωσης των θηραμάτων τους -που είναι τα βαθυπελαγικά καλαμάρια- από τις σεισμικές έρευνες).
Το Ινστιτούτο Κητολογικών Μελετών "Πέλαγος" είναι ένας από τους θεμελιώδεις πυλώνες του προγράμματος SAvE Whales. Το πρόγραμμα αυτό, σε συνεργασία με την OceanCare, το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), και το Green Tank (υπό την αιγίδα του υπουργείου Περιβάλλοντος), αποσκοπεί στην αποφυγή των συγκρούσεων φυσητήρων με διερχόμενα πλοία στο Στενό των Κυθήρων, μέσω της ανίχνευσης της παρουσίας τους και της έγκαιρης προειδοποίησης των πλοίων που εισέρχονται στην περιοχή.
Το πρόγραμμα SAvE Whales προτείνει άμεσες λύσεις διάσωσης και προστασίας των φυσητήρων. Αξίζει, βεβαίως, να σημειωθεί ότι στη φαρέτρα των επιστημόνων υπάρχουν καλά προηγούμενα, τα οποία βοηθούν στην αναβάθμιση του ήδη υπάρχοντος συστήματος των ακουστικών σταθμών με τα υδρόφωνα. Σύμφωνα με τον Μανόλη Σκαρσουλή από το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών του ΙΤΕ, στο προηγούμενο πιλοτικό πρόγραμμα SAvE Whales (2019-2022) οι επιστήμονες ανέπτυξαν τις μεθόδους ανίχνευσης και εντοπισμού των φυσητήρων, το κέντρο λήψης και ανάλυσης στο Ηράκλειο, και τους ακουστικούς σταθμούς που ποντίστηκαν στο πεδίο (ΝΔ της Κρήτης, ανοιχτά της Σούγιας). Το αποτέλεσμα ήταν η ανάπτυξη ενός πιλοτικού ακουστικού παρατηρητηρίου πραγματικού χρόνου καθώς οι εγκατεστημένοι σταθμοί μετέδιδαν τις καταγραφές τους στο κέντρο ανάλυσης, και τα αποτελέσματα, τόσο της ανίχνευσης όσο και του εντοπισμού, ήταν διαθέσιμα μερικά δευτερόλεπτα μετά τη λήψη.
Το σύστημα αυτό λειτούργησε με επιτυχία (επί τρεις μήνες το καλοκαίρι του 2020, και άλλους τρεις μήνες το καλοκαίρι του 2021), και τα αποτελέσματα επιβεβαιώθηκαν πλήρως από τις επιτόπιες παρατηρήσεις του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος. Οι κώδικες ανίχνευσης και εντοπισμού βασίστηκαν στην μαθηματική μοντελοποίηση της πολύδρομης ακουστικής διάδοσης σε θαλάσσιους κυματοδηγούς.
Το πρόγραμμα SAvE Whales στοχεύει στην τοποθέτηση τουλάχιστον τριών αισθητήρων στο Στενό των Κυθήρων. "Έχουμε ήδη αποδείξει ότι γίνεται", λέει ο Μανόλης Σκαρσουλής. Έτσι, τον περασμένο Ιούλιο, η ομάδα του "Πελάγους" προέβη σε παρατήρηση των φυσητήρων στο Στενό των Κυθήρων, με το ΙΤΕ να έχει ήδη θέσει σε λειτουργία τρεις πιλοτικούς ακουστικούς σταθμούς στα ΝΔ της Κρήτης, και να έχει βυθίσει επί τρεις εβδομάδες αυτοκαταγραφικό ήχου στο Ταίναρο. Όλες αυτές οι δοκιμές, που χαρακτηρίστηκαν επιτυχείς, θα αποτελέσουν βάση εργασίας για την ανάπτυξη, σε πρώτη φάση, τριών νέων σταθμών στο Στενό των Κυθήρων.
Στο πιλοτικό πρόγραμμα SAvE Whales αναπτύχθηκαν από το ΙΤΕ τρεις ενεργειακά αυτόνομοι ακουστικοί σταθμοί με ενσωματωμένο GPS και επεξεργαστή. "Οι αισθητήρες είναι κατά κύριο λόγο υδρόφωνα, και βρίσκονται στους ακουστικούς σταθμούς μακριά από τα ζώα. Η ακουστική ανίχνευση των "κλικ" (των ήχων που εκπέμπουν οι φυσητήρες όταν βρίσκονται σε κατάδυση και που ουσιαστικά υποκαθιστούν την όραση, δεδομένου ότι στα βάθη των 1.000 μέτρων, στα οποία καταδύονται, επικρατεί απόλυτο σκοτάδι) έχει τυπική εμβέλεια περί τα 20 χιλιόμετρα, ενώ ο εντοπισμός των φυσητήρων είναι δυνατός μέχρι τα 8-10 χιλιόμετρα, ανάλογα και με τις συνθήκες θορύβου και ακουστικής διάδοσης, αλλά και τις θέσεις των υδροφώνων", εξηγεί ο Μανόλης Σκαρσουλής, ο οποίος συντόνισε την ανάπτυξη του ακουστικού παρατηρητηρίου.
"Στο πρόγραμμα SAvE Whales αξιοποιούμε αυτούς τους ήχους για την ανίχνευση και τον εντοπισμό των φυσητήρων. Τα συστήματα που αναπτύσσουμε δεν παράγουν ήχο, και είναι μη επεμβατικά, καθώς βασίζονται στην ακρόαση και ανάλυση των ήχων που οι ίδιοι οι φυσητήρες παράγουν, χωρίς να επηρεάζουν ή να ενοχλούν τα ζώα, σε αντίθεση με τις επεμβατικές μεθόδους"*, συμπληρώνει.
Στο πιλοτικό πρόγραμμα SAvE Whales, το καλοκαίρι του 2020 και του 2021 (επί συνολικά έξι μήνες), οι ακουστικοί σταθμοί από τη ΝΔ Κρήτη έστελναν τις καταγραφές τους στο ΙΤΕ για περαιτέρω επεξεργασία και ανάλυση, ανίχνευση και εντοπισμό. Στο προβλεπόμενο σύστημα, στο Στενό των Κυθήρων, ο στόχος είναι να ανιχνεύεται η παρουσία φυσητήρων 365 μέρες τον χρόνο, 24 ώρες τη μέρα, υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες, και να αποστέλλεται έγκαιρη προειδοποίηση στα διερχόμενα πλοία, προτού εισέλθουν στην περιοχή, έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα (αν και όχι ακόμη τη νομική υποχρέωση) να αναδιαμορφώνουν την πορεία τους, προκειμένου να προστατευτούν τα ζώα.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα βασικά δεδομένα που συλλέγονται είναι οι ήχοι που καταγράφουν τα υδρόφωνα. "Για να εντοπίσουμε την παρουσία φυσητήρων αρκεί ένα υδρόφωνο , ενώ για να προσδιορίσουμε τη θέση τους χρειάζονται τουλάχιστον τρία (τοποθετημένα μακριά το ένα από το άλλο), καθώς επίσης και αρκετά πρόσθετα δεδομένα σε συνδυασμό με σύνθετες μεθόδους ανάλυσης", περιγράφει ο Μανόλης Σκαρσουλής.
"Στην περίπτωση αυτή, είναι απαραίτητες οι πληροφορίες για τις ακριβείς θέσεις (μέσω GPS) και τα βάθη των υδροφώνων, καθώς και ο απόλυτος συγχρονισμός των σταθμών σε επίπεδο κλάσματος του χιλιοστού του δευτερολέπτου. Παράλληλα, πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν η κατανομή της θερμοκρασίας στη θάλασσα, που επηρεάζει τη διαδρομή των ηχητικών κυμάτων. Οι μέθοδοι εντοπισμού βασίζονται σε προηγμένα μαθηματικά μοντέλα που έχει αναπτύξει το ΙΤΕ, προσαρμοσμένα στη διάδοση του ήχου στο θαλάσσιο περιβάλλον. Για το επόμενο διάστημα (έως ότου δηλαδή οδηγηθούμε στην πλήρη ανάπτυξη του προγράμματος των ακουστικών σταθμών στο Στενό των Κυθήρων), θα πρέπει να αναζητηθεί η χρυσή τομή ανάμεσα σε δυνατότητες, κόστος, περιπλοκότητα και ευχρηστία - πάντα σε σχέση με τον στόχο, την αποτελεσματική δηλαδή προστασία των φυσητήρων.
Επιπλέον, μεγάλες σχεδιαστικές προκλήσεις για τους μόνιμους ακουστικούς σταθμούς είναι η ενεργειακή τους επάρκεια, η αντοχή και η συνεπής λειτουργία τους σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Για τον λόγο αυτόν έχει προγραμματιστεί η αναζήτηση κατάλληλης εταιρείας θαλάσσιας τεχνολογίας που θα αναλάβει να αναπτύξει τους ακουστικούς σταθμούς".
Ο Αλέξανδρος Φραντζής μας ανέλυσε τα πιο σημαντικά μέτρα προστασίας, τα οποία, όπως λέει, θα οδηγήσουν στον μετριασμό, στην ελαχιστοποίηση και ιδανικά στον μηδενισμό των συγκρούσεων με πλοία. "Το πρώτο και πιο σημαντικό μέτρο ελπίζουμε να περιλαμβάνεται σε όσα πρόκειται σύντομα να εξαγγελθούν σχετικά με την εφαρμογή του Θαλάσσιου Πάρκου Ιονίου, που στοχεύει ειδικά στην προστασία των φυσητήρων και των άλλων ειδών κητωδών. Εάν εφαρμοστεί στο Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου, θα υπολείπεται να επεκταθεί και στα δυτικά και νότια της Κρήτης. Στο Στενό των Κυθήρων, σχεδιάζεται να εφαρμοστεί το πρωτοποριακό σύστημα SAvE Whales ειδοποίησης των πλοίων, ώστε να μειώνουν την ταχύτητά τους στους 10 κόμβους όταν θα ανιχνεύεται η παρουσία φυσητήρων στην περιοχή. Για το μέτρο αυτό, ήδη συνεργαζόμαστε με τις ελληνικές Αρχές, που το έχουν υιοθετήσει και θα χρηματοδοτήσουν τα στάδια τελικής εφαρμογής. Τέλος απαιτείται παύση των σεισμικών ερευνών και απαγόρευση των ασκήσεων με χρήση στρατιωτικού σόναρ".
Τα μέτρα αυτά, σύμφωνα με τους συνομιλητές μας, οδηγούν αυτόματα σε μια περιοχή θαλάσσιου διαδρόμου χαμηλού θορύβου κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου, "αν και θα έπρεπε να μετακινηθούν τα πλοία σε λίγο μεγαλύτερη απόσταση από τις ακτές για να είναι απόλυτα ικανοποιητική", λέει ο Αλέξανδρος Φραντζής. "Ωστόσο", συμπληρώνει ο ίδιος, "ακόμα και με μια μετακίνηση στα 10 ναυτικά μίλια πιο έξω, ο θόρυβος θα μειωθεί σε μεγάλο βαθμό".
Όπως συμπληρώνει ο Μανόλης Σκαρσουλής, "ασφαλώς, ο θόρυβος της ναυσιπλοΐας είναι χαμηλόσυχνος (σε συχνότητες χαμηλότερες από 500 Hz) και ως εκ τούτου διαδίδεται σε μεγάλες αποστάσεις. Η απομάκρυνση μιας γραμμής ναυσιπλοΐας κατά μερικά μίλια δεν θα αλλάξει σημαντικά το επίπεδο του θορύβου βάθους (background noise), αλλά θα μειώσει τον θόρυβο από μεμονωμένα πλοία που διασχίζουν την περιοχή ενδιαφέροντος".
Μέχρι στιγμής, έχουν ήδη διεξαχθεί, τόσο από το ΙΤΕ όσο και από το Ινστιτούτο "Πέλαγος", κάποιες προκαταρκτικές μετρήσεις στην περιοχή του Στενού των Κυθήρων, ωστόσο κάθε περιοχή έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, και θέτει τους δικούς της περιορισμούς που θα πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά.
Όπως πληροφορούμαστε από την επικεφαλής του Τμήματος Θαλασσίων Υδάτων και Ακτών Κολύμβησης του ΥΠΕΝ, Κατερίνα Στυλογιάννη, έχει ήδη συσταθεί επιτροπή παρακολούθησης του προγράμματος, η οποία αποτελείται από την ίδια (ως εκπρόσωπο του υπουργείου) και από εκπροσώπους του ΟΦΥΠΕΚΑ, του GreenTank, της OceanCare, του "Πελάγους" και του ΙΤΕ. "Επιτελικός ρόλος της επιτροπής είναι ο ορισμός του μάνατζερ που θα αναλάβει την ευθύνη του συντονισμού και της κατανομής της χρηματοδότησης (σ.σ. εξετάζεται αν θα είναι από τον ΟΦΥΠΕΚΑ, το Πράσινο Ταμείο ή το ΕΣΠΑ), ενώ τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής επιφορτίζονται με την έγκριση των εισηγήσεων και των προϋπολογισμών", λέει η Κατερίνα Στυλογιάννη.
Σε κάθε περίπτωση, όπως φαίνεται, θα χρειαστεί η παρέμβαση της επιτροπής και για την επικοινωνία με τον τομέα της ναυτιλίας, έτσι ώστε όλο και περισσότερες πλοιοκτήτριες εταιρείες να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα και να αναδρομολογούν την πορεία τους σε περίπτωση εντοπισμού φυσητήρων από τους επιστήμονες. Όπως καταλαβαίνουμε λοιπόν, σε κάθε πλοίο που αποφεύγει μια σύγκρουση αντιστοιχεί μια ζωή που σώζεται. Και κάθε μέτρο προστασίας αποτελεί ένα βήμα για τη σωτηρία των φυσητήρων σε όλο το μήκος της Ελληνικής Τάφρου.
Δείτε επίσης:
- "Έξυπνη τεχνολογία" αποτρέπει την σύγκρουση των φυσητήρων με διερχόμενα πλοία
- Όταν δύο κόσμοι συγκρούονται: Πώς ο τελευταίος πληθυσμός φυσητήρων στην Ανατολική Μεσόγειο απειλείται από τη ναυτιλιακή κίνηση
- "Moby Dick στα 4 μίλια, αλλάξτε πορεία"
- SAvE Whales: τι είναι και πως λειτουργεί
- Ελληνική Τάφρος SOS -- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΦΡΟΣ SOS
- SAvE Whales: System for AVoidance of collision with Endangered Whales - Σύστημα αποφυγής συγκρούσεων (video)
- Μανόλης Σκαρσουλής: «Η ανίχνευση των κητωδών βοηθά στην προστασία τους» (video)
- Αγαθοί γίγαντες που χρήζουν προστασίας
- Πώς θα λειτουργήσει το νέο σύστημα SAvE Whales στο Στενό των Κυθήρων
- Οι επικίνδυνες διαδρομές του «Μόμπι Ντικ» στις ελληνικές θάλασσες – Το σχέδιο προστασίας του
- Φυσητήρες: Ένας νομαδικός πολιτισμός γιγάντων δίπλα στις ακτές μας (Παλιό αλλά ΠΟΛΥ ΣΠΟΥΔΑΙΟ VIDEO!)
*Όπως λέει ο Αλέξανδρος Φραντζής "η τοποθέτηση αισθητήρων με πομπούς στο σώμα των κητωδών είναι επεμβατική και βλαπτική μέθοδος για τα ζώα, και θα πρέπει να απαγορευθεί στην Ελλάδα, με κάποιες πολύ συγκεκριμένες εξαιρέσεις. Υπάρχουν αισθητήρες που τοποθετούνται είτε με βεντούζες, που μένουν κολλημένες για λίγες ώρες ή ελάχιστες ημέρες, είτε με καμάκια που διεισδύουν στο σώμα των κητωδών (αρκετά εκατοστά) και διατηρούνται για διαστήματα μηνών. Αυτή η δεύτερη κατηγορία είναι απαράδεκτη μέθοδος για τους φυσητήρες και τα κητώδη γενικότερα. Εκτός από τον τρόμο που προκαλούν, έχουμε και πόνο, και επιπλέον έχουν υπάρξει περιστατικά θανάτου, λόγω μόλυνσης της πληγής που οδήγησε σε πλήρη κατάρρευση του οργανισμού τους".
Ο Αλέξανδρος Φραντζής διευκρινίζει ακόμα ότι, για τον ίδιο και τους συνεργάτες του, θα ήταν αδιανόητο να τρομάξουν, να πληγώσουν ή προκαλέσουν πόνο σε οποιαδήποτε κητώδες, με πρόσχημα μια επιστημονική μελέτη. "Ο μόνος λόγος που θα δεχόμασταν κάτι τέτοιο θα ήταν αν δεν μπορούσε να γίνει απολύτως τίποτε άλλο για τη σωτηρία τους, και η ενόχληση και ο πόνος ενός πολύ μικρού αριθμού ατόμων οδηγούσαν τελικά (μέσω επιστημονικών αποτελεσμάτων) στην ουσιαστική προστασία και σωτηρία του πληθυσμού τους", συμπληρώνει, απευθύνοντας έκκληση να μη χρησιμοποιούνται αισθητήρες πάνω σε κητώδη στις ελληνικές θάλασσες, "τουλάχιστον όχι αυτοί που μπαίνουν με υποδόρια καμάκια". [Βλ. Τεχνικές παρακολούθησης]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου