Διαστήματα Ηλιοφάνειας: ΑΙΧΜΑΛΩΤΑ ΑΓΡΙΑ ΖΩΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ

Κείμενο βασισμένο σε αποσπάσματα υπομνήματος, το οποίο συντάχθηκε από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ, σε συνεργασία με το Πανευρωπαϊκό Δίκτυο ENDCAP και την Βρεττανική οργάνωση Born Free Foundation, τον Φεβρουάριο του 2011. Το υπόμνημα αυτό επισημαίνει τις ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης των αγρίων ζώων που βρίσκονται σε διάφορες μορφές αιχμαλωσίας, καθώς επίσης και την ανεπάρκεια του νομοθετικού πλαισίου της προστασίας τους. Απευθύνεται σε υπηρεσίες και φορείς που ασχολούνται με την διαχείριση αγρίων ειδών, με τον έλεγχο της εμπορία τους και με την θέσπιση σχετικής νομοθεσίας.

Το υπόμνημα, αναφέρεται στις παρακάτω μορφές αιχμαλωσίας:

1. Ζωολογικοί κήποι και ενυδρεία

2. Εκθέσεις ζώων και προσωπικές συλλογές*

3. Θεάματα με άγρια ζώα (τσίρκα, δελφινάρια, πλανόδιοι εκπαιδευτές)

4. Εμπόριο ειδών άγριας πανίδας

5. Εκτροφεία (ειδών άγριας πανίδας, γουνοφόρων ζώων)

6. Κέντρα περίθαλψης ειδών άγριας πανίδας

*Με τον όρο "Προσωπικές Συλλογές" ή "Εκθέσεις Ζώων", υποδηλώνονται όλοι οι χώροι στους οποίους φυλάσσονται ζώα (με ή χωρίς επίδειξη στο κοινό), αλλά δεν πληρούν τα κριτήρια των Ζωολογικών Κήπων που ορίζει η νομοθεσία. Συγκεκριμένα, η Υπουργική Απόφαση 86783/1375 του 2007 καθορίζει τους ελάχιστους αριθμούς αγρίων ατόμων και ειδών που πρέπει να περιέχει μια εγκατάσταση, προκειμένου να θεωρηθεί Ζωολογικός Κήπος. Εγκαταστάσεις με αριθμό ζώων (20 άτομα) και ειδών (5 είδη) μικρότερο από ένα ελάχιστο όριο δεν θεωρούνται Ζωολογικοί Κήποι, και δεν εντάσσονται σε καμία νομοθετική ρύθμιση, με αποτέλεσμα να μην υπάγονται σε κανένα καθεστώς αδειοδότησης και ελέγχου! Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ ο ακριβής αριθμός αυτών των εγκαταστάσεων δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί. Υπολογίζονται σε μερικές εκατοντάδες, και οι περισσότεροι λειτουργούν χωρίς άδεια.

Ολόκληρο το υπόμνημα, το οποίο αναφέρεται αναλυτικά η υπάρχουσα σχετική νομοθεσία, μπορείτε να το διαβάσετε εδώ: http://www.arcturos.gr/el/images/stories//ypomnima%20zoos.pdf

Τις προτάσεις του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ για την αποτελεσματική διαχείριση των αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία, στην Ελλάδα (κάποιες από τις οποίες – όπως για παράδειγμα η απαγόρευση των τσίρκων - έχουν ήδη υλοποιηθεί), μπορείτε να διαβάσετε, στo τέλος του υπομνήματος, και στον σύνδεσμο http://arcturos.wordpress.com/2012/04/24/euzooinquir/

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην Ελλάδα και στην Ευρώπη του σήμερα, λειτουργούν αμέτρητοι χώροι φιλοξενίας αγρίων ζώων, με σκοπό το θέαμα ή την αναπαραγωγή. Όμως, νομοθετική ρύθμιση, φορέας ή ηθικό πλαίσιο που να προστατεύει τα ζώα και να εξασφαλίζει την ευζωία τους, δεν φαίνεται να υπάρχει. Η Ελληνική νομοθεσία είναι ελλιπής, πολλές φορές δεν συμβαδίζει με την Ευρωπαϊκή, ενώ δεν καθίσταται πάντοτε σαφές το ποιος φορέας είναι υπεύθυνος για την εφαρμογή των νόμων. Ταυτόχρονα, χωρίς να υπάρχει ο απαραίτητος έλεγχος ή μέριμνα, η πολιτική αναπαραγωγής των αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία που εφαρμόζεται σε πολλούς από αυτούς τους χώρους, διογκώνει το ήδη υπάρχον πρόβλημα.

I. ΟΡΙΣΜΟΙ

Ζώο άγριο (wild): Ζώο που ανήκει σε είδος της άγριας ζωής (wildlife). Ο όρος «άγρια ζωή» αναφέρεται σε είδη τα οποία δεν έχουν λάβει μέρος στην διαδικασία της εξημέρωσης από τον άνθρωπο, και εξακολουθούν να ζούν και να αναπαράγονται στο φυσικό τους περιβάλλον (υποκείμενα στους νόμους της φυσικής επιλογής) χωρίς να εξαρτώνται από την ανθρώπινη φροντίδα.

Ζώο κατοικίδιο (domesticated): Ζώο το οποίο ανήκει σε είδος που έχει εξαλλαχθεί μέσα από την μακροχρόνια διαδικασία της εξημέρωσης, σε συνδιασμό με την τεχνητή επιλογή, η οποία αποδίδεται με τον όρο «domestication». Κατά την διαδικασία αυτήν, ένας άγριος πληθυσμός ζώων έχει δεχθεί σε βάθος χρόνου την ανθρώπινη επίδραση και έχει υποστεί αλλαγές σε γενετικό επίπεδο, δια μέσου των γενεών και με την μέθοδο της επιλεκτικής αναπαραγωγής, με σκοπό να εξυπηρετήσει ανθρώπινες ανάγκες. Η σημαντικότερη παρενέργεια αυτής της διαδικασίας είναι η δημιουργία εξάρτησης από τον άνθρωπο, και η απώλεια της ικανότητας του ζώου να επιβιώσει χωρίς ανθρώπινη φροντίδα.

Ζώο εξημερωμένο (tamed): Ζώο το οποίο έχει δεχθεί από τον άνθρωπο την επίδραση της εξημέρωσης (Taming). Σαν αποτέλεσμα αυτής της επίδρασης, η έμφυτη τάση που έχει ένα άγριο ζώο να φοβάται και να αποφεύγει τους ανθρώπους έχει μειωθεί σε ένα κάποιο (άλλοτε μεγαλύτερο και άλλοτε μικρότερο) βαθμό.

Ζώο συντροφιάς (pet): Κατοικίδιο ζώο, το οποίο διατηρείται από τους ανθρώπους για συντροφιά ή για προστασία (σε αντιδιαστολή με άλλες κατηγορίες κατοικιδίων, τα οποία διατηρούνται για παραγωγή προϊόντων ή για εργασία).

Η διαφορά του κατοικίδιου ζώου από το άγριο-εξημερωμένο έγκειται ακριβώς στην γενοτυπική αλλαγή, η οποία δεν περιορίζεται μόνον στον φαινότυπο ενός ατόμου που, έχοντας χάσει τον έμφυτο φόβο για τους ανθρώπους, μπορεί να εκδηλώνει ακόμα και φιλική προς αυτούς συμπεριφορά, αλλά συνίσταται σε βαθύτερες και μονιμότερες αλλαγές που αφορούν τον γενότυπο, δηλαδή τα γονίδιά του. Το κατοικίδιο ζώο, σε αντίθεση με το άγριο (και ανεξάρτητα από τον βαθμό της εξημέρωσης, δηλαδή τον βαθμό της εξοικείωσής του με την ανθρώπινη παρουσία), αποτελεί προϊόν ανθρώπινης παρέμβασης η οποία έχει επιφέρει αλλαγές μέσα στον πυρήνα των κυττάρων του (γενότυπο). Με άλλα λόγια, το άγριο-εξημερωμένο ζώο είναι το άμεσο αποτέλεσμα περιβαλλοντικών επιδράσεων και συγκυριών, ενώ το κατοικίδιο ζώο είναι το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα επιλεκτικής αναπαραγωγής (selective breeding).

Ζωολογικός κήπος: Εγκατάσταση (μόνιμη), που διατηρεί αριθμό αγρίων ειδών μεγαλύτερο από ένα ελάχιστο όριο, και τα επιδεικνύει στο κοινό.

Ενυδρείο (aquarium): Ελεγχόμενος χώρος διατήρησης υδρόβιων ζώων και φυτών, που διαθέτει τουλάχιστον μια πλευρά με απόλυτη διαφάνεια για παρατήρηση.

Δελφινάριο : Εγκατάσταση (μόνιμη ή εποχιακή), που διατηρεί και επιδεικνύει στο κοινό αιχμάλωτα κητώδη (κατά πλειοψηφία ρινοδέλφινα) και (ενίοτε) άλλα θαλάσσια θηλαστικά, όπως θαλάσσιους ελέφαντες, θαλάσσιους λέοντες, και φώκιες.

Τσίρκο: Εγκατάσταση (μόνιμη ή εποχιακή), που διατηρεί ένα ή περισσότερα άγρια ή οικόσιτα ζώα, και τα χρησιμοποιεί για την εκτέλεση παραστάσεων και θεαμάτων.

Προσωπική συλλογή - Έκθεση ζώων: Εγκατάσταση (μόνιμη) που διατηρεί αριθμό αγρίων ειδών μικρότερο από ένα ελάχιστο όριο, και είτε τα επιδεικνύει στο κοινό, είτε όχι.

Καταφύγιο Αιχμαλώτων Ζώων: Εγκατάσταση που διασώζει και προσφέρει στέγη και φροντίδα σε ζώα τα οποία έχουν κακοποιηθεί, τραυματιστεί, εγκαταλειφθεί ή εξαρτώνται από τον άνθρωπο για τον οποιονδήποτε λόγο, ΔΕΝ τα αναπαράγει, και έχει πρωταρχικό μέλημα την ευζωία του καθενός από αυτά.

Κέντρα Περίθαλψης Ειδών Αγρίας Πανίδας (ΚΕ.Π.Ε.Α.Π): Νομικά πρόσωπα που λειτουργούν υπό την εποπτεία της Πολιτείας και υποδέχονται, περιθάλπουν και φιλοξενούν είδη της άγριας πανίδας.

Ευζωία - Πέντε Ελευθερίες: Κατάσταση υγείας και ευεξίας, που εξασφαλίζεται με την κάλυψη των εγγενών αναγκών των ζώων, οι οποίες είναι: Προστασία από τον φόβο και την αγωνία, παροχή τροφής και νερού σε επάρκεια ποσοτική και ποιοτική, κατάλληλο περιβάλλον που παρέχει την δυνατότητα έκφρασης της φυσιολογικής συμπεριφοράς που ορίζει το είδος, και παροχή υγειονομικής περίθαλψης.

Στερεοτυπική συμπεριφορά (1, 2): Μη φυσιολογική για το είδος συμπεριφορά, η οποία είναι προβληματική, μονότονη και επαναλαμβανόμενη, δεν έχει κανέναν λειτουργικό σκοπό, εμφανίζεται πολύ συχνά στα ζώα στην αιχμαλωσία, και οφείλεται κυρίως στην ανία, στην καταπίεση και στο στρες.

Ενδημικά ή εγχώρια είδη: Είδη ζώων ή φυτών που ανήκουν στην ενδημική πανίδα ή χλωρίδα μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής.

Ξενικά είδη: Είδη ζώων ή φυτών που ΔΕΝ ανήκουν στην ενδημική πανίδα ή χλωρίδα μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής.

Διατήρηση των ειδών: Η διαδικασία της προστασίας των υπό εξαφάνιση ειδών ζώων ή φυτών in situ, δηλαδή στο φυσικό τους περιβάλλον, και ex situ, δηλαδή έξω από το φυσικό τους περιβάλλον, είτε με την μορφή ολόκληρου του ζώου ή του φυτού, είτε με την μορφή σπόρων, ιστών, κυτταροκαλλιεργειών, σπερματοζωαρίων και ωαρίων.

Συνθήκη CITES: Διακυβερνητική Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο Απειλουμένων Ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας, που έχει στόχο να εξασφαλίσει ότι το διεθνές εμπόριο των διαφόρων ειδών αγρίων ζώων και φυτών δεν απειλεί την επιβίωση και την διαιώνισή τους. (Convention on International Trade in Endangered Species )

ENDCAP: Πανευρωπαϊκό δίκτυο οργανώσεων για την εξάλειψη της αιχμαλωσίας των αγρίων ζώων

IUCN: Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (International Union for Conservation of Nature)

IBA: Διεθνής Ένωση για την μελέτη και την προστασία της Αρκούδας (International Association for Bear Research and Management)

II. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σαν κυρίαρχο είδος του πλανήτη, ο άνθρωπος φροντίζει να ικανοποιήσει πρωτίστως δικές του ανάγκες, διαμορφώνοντας, πολύ συχνά, ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης για εκατομμύρια ζώα, ενώ παράλληλα παραβλέπει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της άγριας ζωής. Η διατήρηση των αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία έχει κατά καιρούς απασχολήσει διάφορες οργανώσεις και ειδικούς σε όλον τον κόσμο. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ θέτει δύο σημαντικά ζητήματα για τα άγρια ζώα. Το πρώτο αφορά στον επαναπροσδιορισμό της ανάγκης της διατήρησής τους από τον σύγχρονο άνθρωπο, και το δεύτερο αφορά στους κανόνες εξασφάλισης των κατάλληλων συνθηκών διαβίωσής τους (ευζωία). Το δεύτερο ζήτημα σχετίζεται άμεσα με την διαπίστωση ότι το παράνομο εμπόριο ειδών της άγριας πανίδας αποτελεί την τρίτη κατά σειράν πηγή παράνομου πλουτισμού στον κόσμο, μετά από το λαθρεμπόριο των όπλων και των ναρκωτικών (1, 2).

Το υπόμνημα αυτό επιχειρεί να διατυπώσει προτάσεις που θα βοηθήσουν να διαμορφωθεί ένα βασικό πλαίσιο διαχείρισης, το οποίο θα εξασφαλίζει την ευζωία των ζώων που διατηρούνται σε αιχμαλωσία, ενώ σαν πρωταρχικό στόχο θέτει την άμεση κατάργηση των τσίρκων και των δελφιναρίων, τα οποία δεν έχουν καμία εκπαιδευτική αξία, ενώ αντιπροσωπεύουν μια μορφή αιχμαλωσίας στην οποία η ευζωία των ζώων είναι αδύνατον να επιτευχθεί.

Σημαντικό μέρος του υπομνήματος αποτελεί η αναφορά και ανάλυση του νομοθετικού πλαισίου, τόσο σε Εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικά το Ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο, φαίνεται ότι χαρακτηρίζεται από ένα εύρος προβλημάτων που ξεκινούν από την ανυπαρξία κανόνων για συγκεκριμένες μορφές αιχμαλωσίας (όπως για παράδειγμα οι εκθέσεις και οι προσωπικές συλλογές ζώων), και καταλήγει στην βασική έλλειψη ελεγκτικών μηχανισμών που θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν την τήρηση των θεσμικών ρυθμίσεων. H Ελλάδα παρουσιάζει αφενός μεν έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό αιχμαλώτων ζώων, δυσανάλογο προς την γεωγραφική της έκταση, αφετέρου δε πολύ χαμηλά επίπεδα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε θέματα σχετικά με την ευζωία των ΑΓΡΙΩΝ ζώων σε αιχμαλωσία. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από την ανεπάρκεια της νομοθεσίας αλλά και από την μη αποτελεσματική εφαρμογή της από τους αρμοδίους φορείς.

Ευτυχώς, η ανάπτυξη συνεργασιών σε διεθνές επίπεδο δίνει την δυνατότητα τόσο για την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών, όσο και για την διαμόρφωση κοινών προτάσεων. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, μεταξύ άλλων, συνεργάζεται με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Εξάλειψη της Διατήρησης των Αγρίων Ζώων σε Αιχμαλωσία (ENDCAP), και με την Διεθνή Ένωση για την Μελέτη και την Προστασία της Αρκούδας (IBA). Η επίλυση του προβλήματος της αρκούδας χορεύτριας και η λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ αποτελούν πλέον πρότυπες δράσεις, οι οποίες έχουν ήδη "εξαχθεί" και υιοθετούνται σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα, μετά από την επίλυση του προβλήματος της αρκούδας χορεύτριας, η απαγόρευση του τσίρκων και γενικότερα της χρησιμοποίησης των ζώων σε θεάματα, αναβάθμισε ακόμη περισσότερο την εικόνα της χώρας προς το εξωτερικό, ως δείγμα υψηλού πολιτιστικού επιπέδου.

III. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΑΓΡΙΩΝ ΖΩΩΝ ΣΕ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ

Η πρακτική της διατήρησης αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία, για λόγους διαφορετικούς από την ικανοποίηση των ανθρώπινων διατροφικών αναγκών, έχει τις ρίζες της στους αρχαίους χρόνους. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ένας πρόδρομος τύπος ζωολογικού κήπου πρωτοεμφανίστηκε κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, όταν Ευρωπαίοι αποικιοκράτες αντίκρυσαν πολυάριθμα εξωτικά είδη να διατηρούνται αιχμάλωτα στις αυλές των τοπικών ηγεμόνων, και άρχισαν να αναπαράγουν αυτό το μοντέλο στις χώρες τους. Οι λεγόμενοι Βικτωριανού τύπου ζωολογικοί κήποι έφτασαν στην μεγάλη τους ακμή κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Η ανάγκη του ανθρώπου να κυριαρχήσει πάνω στην άγρια ζωή οδήγησε στην δημιουργία των τσίρκων, και γενικότερα των παραστάσεων με άγρια ζώα.

IV. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΙΩΝ ΖΩΩΝ ΣΕ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ

Τα βασικά προβλήματα που δημιουργούνται σήμερα από την διατήρηση αγρίων ζώων σε ζωολογικούς κήπους και διαφόρων ειδών εκθετήρια είναι, εν συντομία, τα εξής:

η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία που θέτει τα άγρια ζώα στην υπηρεσία της ανθρώπινης περιέργειας και διασκέδασης, και η οικονομική εκμετάλλευση που προκύπτει από αυτήν.
η άγνοια για τις βιολογικές ιδιαιτερότητες των ειδών, που έχει σαν αποτέλεσμα την διατήρησή τους σε ανεπαρκείς ή ακόμα και εντελώς ακατάλληλες εγκαταστάσεις.
ο αντίκτυπος στους άγριους πληθυσμούς
η ανεπαρκής, λανθασμένη ή ακόμα και παραπλανητική περιβαλλοντική ενημέρωση (που πολύ συχνά αναπαράγεται από τα ΜΜΕ, τα οποία ακολουθούν ανεξέλεγκτα τους νόμους της ελεύθερης αγοράς)

Σε ολόκληρο τον κόσμο, η αιχμαλωσία των αγρίων ζώων είναι μια θλιβερή πραγματικότητα που έχει διάφορες μορφές. Αμέτρητες εγκαταστάσεις ζωολογικών κήπων, πάρκων, ενυδρείων, και ιδιωτικών συλλογών, φιλοξενούν αναρίθμητα είδη αγρίων ζώων και προκαλούν μια σειρά προβλημάτων, τα οποία, αναλυτικά, σχετίζονται με:

1.- την ευζωία των ζώων (άγνοια σχετικά με τις βιολογικές ανάγκες των διαφόρων ειδών, ανεπαρκείς ή ακατάλληλες εγκαταστάσεις, λανθασμένοι τρόποι διαχείρισης, ανεύθυνοι ιδιοκτήτες, έλλειψη κτηνιατρικής περίθαλψης)

Τα ζώα εκδηλώνουν ασθένειες (ενίοτε μεταδοτικές σε άλλα ζώα ή ακόμα και σε ανθρώπους), με αποτέλεσμα την αναπηρία, την προβληματική διαβίωση ή και τον θάνατο. Στα πλαίσια της προβληματικής διαβίωσης, εντάσσεται και η εκδήλωση διαφόρων μορφών ΜΗ φυσιολογικής συμπεριφοράς, όπως οι στερεοτυπίες, ο κανιβαλισμός, ο αυτοτραυματισμός και η άρνηση λήψης τροφής. Σε μερικές περιπτώσεις, τα ζώα κακοποιούνται, εγκαταλείπονται ή μεταπωλούνται σε επόμενους, επίσης ακατάλληλους, ιδιοκτήτες.

2.- τον αντίκτυπο στους άγριους πληθυσμούς

Η συλλογή ζώων από το φυσικό τους περιβάλλον με σκοπό την εισαγωγή τους σε χώρους αιχμαλωσίας (ζωολογικούς κήπους, τσίρκα, ιδιωτικές συλλογές, καταστήματα πώλησης) αποτελεί μια σοβαρή απειλή αφανισμού πολλών ειδών.

3.- την εισαγωγή ξενικών ειδών στους κατά τόπους ελεύθερους φυσικούς πληθυσμούς της ενδημικής πανίδας, σε περίπτωση απελευθέρωσης ή διαφυγής

Σε περίπτωση απελευθέρωσης ή διαφυγής από την αιχμαλωσία, τα ξενικά είδη ενδέχεται να συγκροτήσουν νέους ξενικούς πληθυσμούς, οι οποίοι ανταγωνίζονται τους ενδημικούς, απειλώντας τους με εκτοπισμό ή και με εξαφάνιση. Ενδέχεται επίσης να μεταφέρουν και να διαδώσουν νέες ασθένειες, για τις οποίες τα ενδημικά είδη δεν διαθέτουν φυσικούς αμυντικούς μηχανισμούς. Η δε πιθανή διασταύρωσή τους με τα ενδημικά, ενδέχεται να δημιουργήσει νέα υβρίδια απόλυτα ξένα προς το περιβάλλον.

Στην Ελλάδα, υπάρχουν ήδη αρκετά παραδείγματα εισαγωγής ξενικών ειδών, όπως ο γκριζοπρόσωπος παπαγάλος (Myiopsitta monachus), ο πράσινος παπαγάλος (Psittacula krameri), το παπαγαλάκι (Melopsittacus undulates), οι κόκκινες καραβίδες (Pacifastacus leniusculus), οι αμερικανικές πέστροφες (Salmo gairdneri), και διάφορα ξενικά είδη ερπετών. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα εισαγωγής ξενικού είδους είναι το Αμερικανικό μινκ (Mustela vison), άτομα του οποίου έχουν απελευθερωθεί τυχαία ή και εσκεμμένα από τα εκτροφεία γουνοφόρων ζώων της Καστοριάς. Σχετικά με την παρουσία ξενικών ειδών στην χώρα μας, αξιοσημείωτη είναι η έρευνα του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

4.- τα δυσάρεστα αποτελέσματα που προκύπτουν από την αλόγιστη αναπαραγωγή στην αιχμαλωσία

Σε πολλές χώρες του κόσμου, η αλόγιστη αναπαραγωγή των αγρίων ζώων σε αιχμαλωσία δημιουργεί νέες γενιές αιχμαλώτων με αβέβαιο μέλλον, και. τα λεγόμενα "πλεονάσματα" (surplus). Όταν η παραγωγή είναι μεγαλύτερη από την ζήτηση, οι ιδιοκτήτες-διαχειριστές των ζώων που πλεονάζουν οδηγούνται αναπόφευκτα σε λύσεις όπως η θανάτωση ή "ευθανασία", η εμπορική συναλλαγή με επόμενους ιδιοκτήτες (όχι πάντοτε κατάλληλους), ή ακόμα και η εγκατάλειψη - "απελευθέρωση". Χαρακτηριστικό παράδειγμα ειδών που (ανα)παράγουν πλεονάσματα σε καθεστώς αιχμαλωσίας αποτελούν τα αιλουροειδή (τίγρεις, λιοντάρια). Πριν από μερικά χρόνια, υπήρχε μεγάλη ζήτηση για τα ζώα αυτά, από τσίρκα, ζωολογικούς κήπους και προσωπικές συλλογές ιδιωτών. Σήμερα όμως, η (ανα)παραγωγή τους είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την ζήτηση, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλα πλεονάσματα . Και ενώ οι ζωολογικοί κήποι και τα τσίρκο είναι υπερπλήρη, τα καταφύγια αιλουροειδών στην Ασία, στην Αφρική και στην Αμερική, αναγκάζονται να φιλοξενούν όλο και περισσότερα ζώα, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ευζωίας τους.

5.- την μη ολοκληρωμένη, ανεπαρκή, λανθασμένη ή ακόμα και παραπλανητική ενημέρωση του κοινού

Η διατήρηση αιχμαλώτων ζώων σε επισκέψιμους χώρους ή σε εκτροφεία, πολύ συχνά μεταφέρει λανθασμένα μηνύματα στο κοινό, τα κυριότερα από τα οποία είναι η θεμιτή χρησιμοποίηση των ζώων σαν αντικείμενα διασκέδασης των ανθρώπων, η θεμιτή χρησιμοποίηση σπανίων ειδών της πανίδας για διατροφή, ένδυση και στολισμό, και η ανεπαρκής πληροφόρηση για την βιολογία και την οικολογική αξία των διαφόρων ειδών.

Κατά την άποψη του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, η αναπαραγωγή αγρίων ειδών σε αιχμαλωσία είναι θεμιτή μόνον σε περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι δυνατή η επανένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον, με σκοπό την ενίσχυση των φυσικών πληθυσμών, και θα πρέπει να τηρεί αυστηρά τις προδιαγραφές που έχουν θεσπιστεί από την Διεθνή Ένωση για την Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Η δε διατήρηση αγρίων ζώων στην αιχμαλωσία είναι θεμιτή μόνον σε περιπτώσεις αδυναμίας επανένταξης στο φυσικό περιβάλλον, και θα πρέπει να γίνεται με ταυτόχρονο έλεγχο της αναπαραγωγής τους. Η διαχείριση των ζώων που παραμένουν σε αιχμαλωσία θα πρέπει να έχει γνώμονα την ευζωία τους, και να υπακούει σε συγκεκριμένους κανόνες και προδιαγραφές (πέντε βασικές ελευθερίες).

V. ΔΕΛΦΙΝΑΡΙΑ

Η αιχμαλωσία των δελφινιών, εκτός από το ότι εγείρει ζήτημα ηθικό και είναι ασύμβατη με την ευζωία τους, συμπεριλαμβάνεται στις απειλές που αντιμετωπίζουν οι άγριοι πληθυσμοί. Τα προγράμματα αναπαραγωγής δελφινιών στην αιχμαλωσία έχουν αποδειχθεί αφ' ενός μεν προβληματικά (δυσκολία αποφυγής της ενδογαμίας, απόρριψη των νεογνών από τις μητέρες τους και υψηλό ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας), αφ' ετέρου μη επαρκή για την αντικατάσταση των ατόμων που πεθαίνουν (κατά κανόνα πρόωρα) και την ικανοποίηση της αυξανόμενης ζήτησης των δελφιναρίων. Στην Ευρώπη, σήμερα, υπολογίζεται επίσημα ότι το 25% των δελφινιών που κρατούνται στα δελφινάρια έχουν συλληφθεί από την θάλασσα, στην πραγματικότητα όμως το ποσοστό φαίνεται να είναι αρκετά μεγαλύτερο, δεδομένης της απουσίας ελέγχων, της αδιαφάνειας στην διαχείριση και στην εμπορική διακίνηση των δελφινιών, και της παραποίησης των πιστοποιητικών από τους ιδιοκτήτες των δελφιναρίων (1).

Στην Ελλάδα, αξιοσημείωτη είναι επίσης και η σύγχιση που επικρατεί ως προς την νομοθετική ρύθμιση της λειτουργίας ενός δελφιναρίου, δεδομένου ότι, με βάση την υπάρχουσα νομοθεσία, αν μια εγκατάσταση φιλοξενεί λιγότερα από 20 άτομα αγρίων ζώων και λιγότερα από 5 είδη, δεν εμπίπτει στις διατάξεις περί ζωολογικών κήπων, και συνεπώς δεν διέπεται από καμία Ελληνική νομοθεσία, με αποτέλεσμα να περιπλέκεται δραματικά και το ζήτημα της αναζήτησης των αρμοδίων.

Η άμεση επαφή των ανθρώπων με τα δελφίνια (μέσα σε πισίνα ή σε κλειστή θαλάσσια περιοχή) αποτελεί νέα τάση με αυξανόμενη ζήτηση, και πωλείται από τις επιχειρήσεις των δελφιναρίων σαν "δελφινοθεραπεία" (1, 2, 3, 4) για άτομα που πάσχουν κυρίως από κινητικά ή νοητικά προβλήματα. Όμως, δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη ότι η επαφή με τα δελφίνια μπορεί να προσφέρει ίαση σε οποιασδήποτε μορφής πάθηση, και επιπλέον η καταναγκαστική επαφή με τους ανθρώπους, χωρίς την δυνατότητα διαφυγής, αποτελεί έναν ακόμα στρεσσικό παράγοντα για τα αιχμάλωτα δελφίνια, τα οποία μπορεί να τα οδηγηθούν σε προβληματική και απρόβλεπτη, μη φυσιολογική έως και βίαιη συμπεριφορά, με αποτέλεσμα την πρόκληση ατυχημάτων. Επίσημη θέση του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ αποτελεί το αίτημα της απαγόρευσης, στην Ελλάδα, της διατήρησης κητωδών σε αιχμαλωσία.

VΙ. ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ ΚΑΙ ΕΝΥΔΡΕΙΑ

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας (1) που πραγματοποίησε το δίκτυο ENDCAP, σε συνεργασία με τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ (2009-2010), η Ευρωπαϊκή Οδηγία για τους ζωολογικούς κήπους, στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, ΔΕΝ εφαρμόζεται, και οργανωμένος μηχανισμός παροχής αδείας ίδρυσης και λειτουργίας ΔΕΝ υπάρχει. Στην Ελλάδα, κατά την μία και μοναδική περίπτωση στην οποία διαπιστώθηκε παράνομη εισαγωγή ειδών της άγριας πανίδας (Δελφινάριο Αττικού Ζωολογικού Πάρκου), η εφαρμογή παύσης της λειτουργίας, παρ' όλο που υπάρχει σχετική απόφαση, ΔΕΝ έχει, προς το παρόν, καταστεί δυνατή. Διαπιστώθηκε επίσης ότι δεν υπάρχουν ούτε οι ελάχιστες απαιτούμενες γνώσεις για την διαχείριση των αιχμαλώτων ζώων, τόσο από τους ελεγκτές φορείς και τις υπηρεσίες, όσο και από τους άμεσους κατόχους αυτών. Οι δε εγκαταστάσεις, στο σύνολό τους, αδυνατούν να προσφέρουν στα ζώα το κατάλληλο περιβάλλον, που να ανταποκρίνεται στις εγγενείς βιολογικές τους ανάγκες, και να εξασφαλίσουν τις εξειδικευμένες προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ευζωία των διαφόρων ειδών. Αδυνατούν επίσης να λάβουν τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα για την αποφυγή αποδράσεων, να συνεισφέρουν στην διατήρηση της βιοποικιλότητας, τόσο in situ όσο και ex situ, να προσφέρουν στα ζώα την αναγκαία κτηνιατρική περίθαλψη, να προστατεύσουν τους επισκέπτες από τυχόν ασθένειες των ζώων που φιλοξενούν, και να προσφέρουν την απαιτούμενη περιβαλλοντική ενημέρωση στο κοινό.

Γενικότερα και πέρα από τις τυπικές, νόμιμες ή νομότυπες διαδικασίες, τα προβλήματα των ζωολογικών κήπων έχουν άμεση σχέση με την ελαχιστοποίηση του κόστους συντήρησης των εγκαταστάσεων και με την μεγιστοποίηση της κατ΄εξαναγκασμόν έκθεσης των ζώων στο κοινό (συνεχές ωράριο λειτουργίας, αποκλεισμός της δυνατότητας καταφυγής, και αναγκαστική επαφή με τους επισκέπτες), σε βάρος της ευζωίας τους. Παράλληλα, η πληροφόρηση του κοινού (όπου και όταν υπάρχει) επικεντρώνεται σε τυπική αναφορά ελάχιστων δεδομένων για την βιολογία και την προέλευση των ειδών που φιλοξενούνται, χωρίς να προσφέρει ουσιαστική εκπαίδευση.

VIΙ. ΚΕΝΤΡΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΕΙΔΩΝ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΚΕ.Π.Ε.Α.Π) ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΖΩΩΝ

Ως Κέντρα Περίθαλψης Ειδών Αγρίας Πανίδας ορίζονται οι χώροι που υποδέχονται, φιλοξενούν και περιθάλπουν άγρια ζώα, τα οποία δεν είναι ικανά να επιβιώσουν χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση (Υπουργική Απόφαση 33617/2000). Βασικός σκοπός της φιλοξενίας των ζώων είναι η επανένταξη στο φυσικό τους περιβάλλον, αν και όποτε αυτό κριθεί δυνατόν, ή η μέριμνα για την ευζωία τους, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η επανένταξη κρίνεται αδύνατη. Στην Ελλάδα, υπάρχει νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία των κέντρων περίθαλψης και, παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει κάποια σημαντικά βήματα εθελοντικής βάσης, η συστηματικότερη και μεθοδικότερη οργάνωσή τους αποτελεί άμεση αναγκαιότητα. Άμεση αναγκαιότητα αποτελεί επίσης και η ανάγκη της δημιουργίας περισσότερων χώρων ΜΟΝΙΜΗΣ φιλοξενίας άγριων ατόμων και ειδών που ΔΕΝ είναι επανεντάξιμα.

Ο όρος "Καταφύγιο Αιχμαλώτων Ζώων", παρ' όλο που χρησιμοποιείται πολλές φορές, εντελώς καταχρηστικά, από τους ζωολογικούς κήπους ή τις προσωπικές συλλογές, δεν υφίσταται στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία, και αυτή η ασάφεια των όρων δίνει την δυνατότητα στους ζωολογικούς κήπους να δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερη σύγχιση στο κοινό σχετικά με την προστασία των αγρίων ζώων. Στην Ευρώπη, οι χώροι που λειτουργούν ως καταφύγια είναι εξειδικευμένοι, με την έννοια ότι δεν φιλοξενούν ποικιλία ειδών, αλλά ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ ΕΙΔΗ. Για παράδειγμα, καταφύγια αρκούδων (εκτός από αυτό του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ) υπάρχουν επίσης στην Αυστρία, στην Βουλγαρία, στην Γερμανία, στην Ρουμανία και στην Ρωσία. Στην Ισπανία, στην Ολλανδία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχουν καταφύγια πρωτευόντων.

Οι όροι και οι έννοιες είναι απολύτως απαραίτητο να ξεκαθαριστούν και νομοθετικά, ούτως ώστε να καταστεί απολύτως σαφές τι ακριβώς σημαίνει ζωολογικός κήπος, τι καταφύγιο αιχμαλώτων ζώων, και ποιες είναι οι διαφορές τους. Σε γενικές γραμμές, τα καταφύγια αιχμαλώτων αγρίων ζώων έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

1.- Χώρους διαβίωσης επαρκείς και κατάλληλους, που παρέχουν στα ζώα την δυνατότητα να εκδηλώσουν την φυσιολογική συμπεριφορά που ορίζει το είδος τους.

2.- Οι χώροι διαβίωσης ενός καταφυγίου παρέχουν επίσης στα ζώα την δυνατότητα της ιδιωτικής απομόνωσης κατά βούληση, καθώς και τον κατάλληλο "περιβαλλοντικό εμπλουτισμό", δηλαδή ερεθίσματα παρόμοια με αυτά που θα είχαν, αν ήταν ελεύθερα στο φυσικό τους περιβάλλον. Σε αντίθεση με τους ζωολογικούς κήπους, οι επισκέψεις του κοινού στους χώρους των ζώων των καταφυγίων είναι απολύτως ελεγχόμενες, για να μην τα ενοχλούν.

3.- Σε αντίθεση με τους ζωολογικούς κήπους, ένα καταφύγιο υιοθετεί πολιτική ΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ και μη εμπορίας των ζώων που φιλοξενεί. Τέλος, ένα καταφύγιο παρέχει φροντίδα για όλην την διάρκεια της ζωής των ζώων, στην περίπτωση που αυτά δεν θα μπορέσουν ποτέ να επανενταχθούν στο φυσικό τους περιβάλλον.

Στην Ευρώπη, σήμερα, πολλά από τα υπάρχοντα καταφύγια θεωρούνται ήδη υπερπλήρη, δεδομένου ότι διαθέτουν συγκεκριμένο αριθμό θέσεων και μπορούν να καλύψουν έναν περιορισμένο αριθμό ζώων, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ευζωία τους, η οποία αποτελεί προτεραιότητα. Η ανάγκη της δημιουργίας περισσοτέρων Καταφυγίων Αιχμαλώτων Ζώων, καθώς επίσης και η αναγνώριση και θέσπιση κανόνων λειτουργίας και προδιαγραφών, τόσο στην Ελλάδα όσο και γενικότερα στην Ευρώπη του σήμερα, είναι άμεση και επιτακτική.

VIIΙ. ΕΜΠΟΡΙΟ ΕΙΔΩΝ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ

Η εσφαλμένη αντιμετώπιση των αγρίων ζώων ως κατοικίδια αναψυχής ή συντροφιάς (pets) και η επακόλουθη εμπορική τους διακίνηση και για αυτόν τον σκοπό, πέραν του ότι ευθύνεται για τον βασανισμό εκατομμυρίων αγρίων ατόμων, αποτελεί ένα από τα αίτια της διαταραχής των φυσικών οικοσυστημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπολογίζεται ότι, κάθε χρόνο, διακινούνται στο παγκόσμιο λαθρεμπόριο 4 εκατομμύρια πτηνά, 640.000 ερπετά, 40.000 πρωτεύοντα και 350.000.000 τροπικά ψάρια. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, η ζήτηση για αυτά τα είδη φαίνεται να αυξάνεται συνεχώς, αφανίζοντας όλο και περισσότερα είδη από το φυσικό τους περιβάλλον. Το (λαθρ)εμπόριο γίνεται μέσα από καταστήματα πώλησης ζώων, προσωπικές συλλογές ή εκθέσεις, υπαίθριες αγορές, αγγελίες εφημερίδων και το διαδίκτυο.

Τα σημαντικότερα προβλήματα που προκύπτουν εξ' αιτίας αυτής της εμπορίας έχουν σχέση με τα εξής:

1.- την ευζωία των ζώων-εμπορευμάτων (συνθήκες διακίνησης και διαβίωσης: Πολλά από τα ζώα που αιχμαλωτίζονται απευθείας από τη φύση, πεθαίνουν από το στρες, πριν καν προφτάσουν να βγουν στο εμπόριο. Από εκείνα που τελικά πωλούνται σε ιδιοκτήτες, πολλά πεθαίνουν βασανισμένα, εξ αιτίας της ανεπαρκούς φροντίδας και των ακαταλλήλων συνθηκών του περιβάλλοντος διαβίωσης. Έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο απέδειξε ότι τα περισσότερα από τα ερπετά που αιχμαλωτίζονται, πεθαίνουν, μέσα σε ένα έτος από τη στιγμή που μεταφέρονται στο σπίτι του ιδιοκτήτη τους.

2.- την δημόσια υγεία: Τα εξωτικά είδη ζώων μεταφέρουν πολλές ζωονόσους και ζωοανθρωπονόσους (όπως, για παράδειγμα, η γρίπη των πτηνών, η σαλμονέλλωση των ερπετών, η ηπατίτιδα Α, η φυματίωση και ο Έρπις Β των πρωτευόντων).

3.- τον αφανισμό των ειδών από το φυσικό τους περιβάλλον

4.- τα ιθαγενή είδη και τις ισορροπίες των κατά τόπους οικοσυστημάτων (μετά από τυχαία ή εσκεμμένη απελευθέρωση)

5.- το ζωικό κεφάλαιο και την οικονομία (εξ αιτίας των ασθενειών που μεταφέρονται με την εμπορική διακίνηση της άγρια πανίδας)

Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, η "μόδα" των "exotics" έχει αποτελέσει μάστιγα, καθώς ένας μεγάλος αριθμός εξωτικών ειδών (μεταξύ των οποίων και είδη που προστατεύονται από την συνθήκη CITES) εισάγεται κάθε τόσο στη χώρα, μέσα από καταστήματα πώλησης ζώων, και ιστοσελίδες του διαδικτύου που τα διακινούν απροκάλυπτα. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, πολλά από τα ζώα που κατάσχονται από τις δημόσιες αρχές παραμένουν σε κατάσταση αναμονής επ' αόριστον, αφού, για τα περισσότερα άγρια είδη, δεν υπάρχουν στην χώρα μας ούτε κατάλληλοι χώροι υποδοχής ούτε και κατάλληλα καταφύγια*.

IX. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Από το σύνολο των προτάσεων διαχείρισης των αγρίων ζώων, σημειώνεται ότι, για τους ζωολογικούς κήπους που βρίσκονται στην Ελλάδα, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ διεκδικεί τα εξής:

1.- Να τροποποιηθεί η νομοθεσία σχετικά με εγκαταστάσεις τους, κατά τρόπο που θα εξασφαλίζει την ευζωία των ζώων.

2.- Να ενσωματωθεί η (ήδη υπάρχουσα από το 1999) Κοινοτική Οδηγία της ΕΕ στην εθνική νομοθεσία.

3.- Να δημιουργηθεί μηχανισμός αδειοδότησης, ελέγχου και επιθεωρήσεων για τις εγκαταστάσεις στις οποίες διαβιούν άγρια ζώα.

4.- Η χρήση των Δημοτικών Ζωολογικών κήπων να αλλάξει, και οι κήποι αυτοί να μετατραπούν σε Καταφύγια Κατασχεμένων Αιχμάλωτων Ζώων.

Ο Υπεύθυνος Πολιτικής του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, Λάζαρος Γεωργιάδης, επισημαίνει: "Η πεποίθησή μας είναι ότι τα άγρια ζώα ανήκουν στο φυσικό τους περιβάλλον και όχι σε ανθρώπινες εγκαταστάσεις. Στην Ελλάδα υπάρχουν φοβερές ελλείψεις, τόσο στο θεσμικό πλαίσιο όσο και στην εφαρμογή της νομοθεσίας. Η σύσταση επιτροπής που θα εξετάσει την αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας των ζωολογικών κήπων, είναι ένα πρώτο θετικό βήμα".

*[Προσωπική άποψη της γράφουσας: Η ευκαιριακή φιλοξενία αγρίων ειδών από ιδιώτες επιχειρηματίες οι οποίοι διαθέτουν ζωολογικό κήπο, μπορεί εκ πρώτης όψεως να κριθεί θετικά, περιπλέκει όμως ακόμη περισσότερο τους ρόλους και τον ήδη ανεπαρκή μηχανισμό ελέγχου αυτών των επιχειρήσεων, και δημιουργεί "εξαρτήσεις" που ευνοούν αδιαφανείς "δοσοληψίες" μεταξύ των ζωολογικών κήπων και των εμπλεκομένων ατόμων, οργανώσεων ή φορέων].

Σχετικοί σύνδεσμοι

Πανευρωπαϊκή έρευνα αποκαλύπτει: Τα άγρια ζώα κινδυνεύουν στους ζωολογικούς κήπους: http://www.arcturos.gr/el/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=221&Itemid=0 -- http://arcturos.wordpress.com/2012/04/24/euzooinquir/ -- Fb1 -- Fb2 -- Fb3 -- Fb4

ΥΠΟΜΝΗΜΑ: Αιχμάλωτα άγρια ζώα στην Ελλάδα: http://www.arcturos.gr/el/images/stories//ypomnima%20zoos.pdf

Νόμος 4039/2012, άρθρα 12 και 13: http://filikaki-blog.blogspot.gr/search/label/Animal%20Protection%20Laws%20in%20Greece

Πετύχαμε: Ελλάδα, ελεύθερη από τσίρκο χώρα: http://www.arcturos.gr/el/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=115&Itemid=0 -- http://arcturos.wordpress.com/2012/02/06/nomosxediocirco/
Διαχείριση αιχμάλωτων άγριων ζώων στην Ελλάδα (2011): http://arcturos.wordpress.com/2011/07/18/nomosxedio/

Το τσίρκο επιστρέφει στην Ελλάδα; http://filikaki-blog.blogspot.gr/2013/07/blog-post_8.html

Decision to ban animal performances in Greece under threat? (Fb)

Greece Upholds Ban on Captive Dolphin Performances

Θέση του Λάζαρου Γεωργιάδη για την απόπειρα επαναφοράς των παραστάσεων με ζώα στην Ελλάδα: βίντεο – Attempt to bring back wild animal shows in zoos by the M.R.D. of Greece (English subtitles)