Ο Ρομαντισμός ως πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα

Το ρομαντικό καλλιτεχνικό και πνευματικό κίνημα ή ρεύμα κυριάρχησε στις τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές λογοτεχνίες (αγγλική, γαλλική, γερμανική), από τα τέλη του 18ου έως ως τα μέσα του 19ου αιώνα. 

Πρόδρομοι του είναι οι λεγόμενοι προρομαντικοί (1740 - 1780, με τον Jean-Jacques Rousseau και το κίνημα "Θύελλα και Ορμή"), που καλύπτουν τη σταδιακή μετάβαση από τον  κλασικισμό και τον διαφωτισμό. Απέναντι στην μονόπλευρη λογική, οι ρομαντικοί αντιπαραθέτουν την φαντασία, και κηρύσσουν την επιστροφή στις ρίζες των λαϊκών πολιτισμών.  Σημαντικοί εκπρόσωποι τους είναι, μεταξύ άλλων, ο Victor Hugo και ο George Gordon Byron. 

Ο ρομαντισμός ξεκίνησε από την Γερμανία, με κύριους εκπροσώπους τον Johann Wolfgang Gothe και τον Friedrich Schiller. 

Εκτός από τη λογοτεχνία, ο ρομαντισμός επηρέασε επίσης την ζωγραφική (Delacroix, Géricault, Ingres, Friedrich, Turner) και την μουσική (Beethoven, Schubert, Berlioz, Chopin, Verdi, Wagner). 

Σε γενικές γραμμές, ο ρομαντικός ποιητής αμφισβητεί τους κανόνες και τις ηθικές αξίες του κλασικού παρελθόντος, και στη θέση τους βάζει το συναίσθημα, τη φαντασία, και την αναζήτηση του ιδανικού. Όλα αυτά οδηγούν τελικά σε κάτι συγκεχυμένο και ασαφές, που συνδυάζεται και με μια διάχυτη μελαγχολία. 

Στην θεματογραφία, υπάρχει μια προτίμηση σε θέματα όπως η επαφή με τη φύση, ο θεός, η περιπέτεια, και ο έρωτας, ο οποίος είναι συνήθως μελαγχολικός ή καταδικασμένος. Την θεματολογία συμπληρώνει ο ηρωισμός και οι αγώνες για την ελευθερία. 

Για την άντληση των θεμάτων, σημειώνεται μια στροφή προς τους μεσαιωνικούς ευρωπαϊκούς θρύλους, τις παραδόσεις και την μυθολογία. 

Κατά την σύνδεση της τέχνης με την ζωή, αν θεωρήσουμε ότι ο Διαφωτισμός εκφράζει την λογική-νοητική διάσταση του ανθρώπου, ο ρομαντισμός αναλαμβάνει να δώσει διέξοδο στην συναισθηματική-ψυχολογική του διάσταση. Στηρίζει δε τα ιδανικά της επανάστασης και ενθαρρύνει την πολιτική δράση. Καλλιεργώντας παράλληλα το πάθος για την περιπέτεια και τα ταξίδια, δίνει την ευκαιρία στους Ευρωπαίους να ανακαλύψουν μακρινές περιοχές και πολιτισμούς, και ιδιαίτερα τον κόσμο της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. 

Στην ελληνική λογοτεχνία, ο ρομαντισμός εμφανίστηκε με κάποια καθυστέρηση και κυριάρχησε πενήντα ολόκληρα χρόνια, από το 1830 ως 1880. Οι Έλληνες ρομαντικοί βρήκαν ανταπόκριση από το κοινό της εποχής τους, γρήγορα όμως ξέπεσαν σε μια επιτηδευμένη μελαγχολία και προσποιητή ερωτική θλίψη, ενώ οι πατριωτικές τους εξάρσεις συνοδεύτηκαν από πολυλογία, αμετροέπεια, μεγαλοστομία, υπερβολή και βερμπαλισμό. Η δε χρήση της καθαρεύουσας τους έφερε πιο πολύ κοντά στην παράδοση παρά στην ανανέωση. 

Ο νεοελληνικός ρομαντισμός εκπροσωπείται κυρίως από τη λεγόμενη "Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή", τους λεγόμενους Φαναριώτες, οι οικογένειες των οποίων κατάγονται κυρίως από το Φανάρι της Κωνσταντινούπολης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους αδελφούς Παναγιώτη και Αλέξανδρο Σούτσο, τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, τον Δημήτριο Παπαρρηγόπουλο, τον Ιωάννη Καρασούτσα, τον Γεώργιο Ζαλοκώστα, τον Θεόδωρο Ορφανίδη, τον Σπυρίδωνα Βασιλειάδη και τον Αχιλλέα Παράσχο. Κάποια ρομαντικά στοιχεία μπορούμε να βρούμε επίσης και στην ποίηση ορισμένων Επτανήσιων ποιητών, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης.

Αν και ένα από τα πιο σημαντικά κινήματα όλων των εποχών, και παρά τον βαθύ του αντίκτυπο στον Δυτικό πολιτισμό, ο ρομαντισμός ολοκλήρωσε τον κύκλο του, φτάνοντας στην υπερβολή, και τελικά στην αποτυχία ως προς το αισθητικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, σε σημείο ώστε να χαρακτηρίζεται από ορισμένους "αρρώστια του αιώνα". Αυτό ισχύει σε πολύ μεγάλο βαθμό και για τον ελληνικό ρεύμα, το οποίο άλλωστε επιβλήθηκε έξωθεν, χωρίς μάλιστα να διατηρήσει τον πολυδιάστατο ευρωπαϊκό του χαρακτήρα. 

Με πληροφορίες από τα Λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα της πρωτοβουλίας "Ελληνικός Πολιτισμός" 

at https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/logotexnia/log-r-k.htm#romantismos 

Photo1 

Photo2 

Photo3 [greek language] Οδοιπόρος πάνω από την θάλασσα της ομίχλης, Κασπάρ Νταβίντ Φρίντριχ, 1818

Photo4 Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Photo5