Ετικέτες

Σάββατο 4 Ιουλίου 2020

Τι σημαίνει για τα ζώα "ευζωία" και τι "δικαιώματα";





Οι συχνότερες δικαιολογίες που νομιμοποιούν την εκμετάλλευση των ζώων από τους ανθρώπους είναι οι εξής: 1) Η εκμετάλλευση των ζώων είναι απολύτως απαραίτητη για την επιβίωση των ανθρώπων. 2) Τα ζώα δεν είναι τόσο σημαντικά ούτε τόσο έξυπνα όσο οι άνθρωποι. 3) Τα ζώα δεν έχουν υποχρεώσεις, άρα δεν μπορούν να έχουν και δικαιώματα. 4) Ο θεός μάς τα έδωσε για να τα χρησιμοποιούμε. 
Η έννοια της ευζωίας των ζώων (animal welfare) - που δεν είναι καινούργια, καθώς έχει τις ρίζες της στον 19ο αιώνα, θέτει κάποιους όρους στην χρησιμοποίηση - μεταχείριση και δεν θα πρέπει να συγχέεται με την έννοια της ανθρώπινης ευημερίας (όρος που απαντάται πολύ συχνά και λανθασμένα σε μεταφράσεις κειμένων για τα ζώα). 
Στον δυτικό κόσμο, το "concept" της ευζωίας δεν αναδύθηκε για να προστατεύσει τα ζώα συντροφιάς, για τα οποία οι περισσότεροι ενδιαφέρονται σήμερα, αλλά για να δώσει κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές στην διαχείριση των λεγόμενων "παραγωγικών", δηλαδή των ζώων που χρησιμοποιούνται για τροφή και ένδυση. Αρχικά, η έννοια της ευζωίας  εμφανίστηκε αμέσως μετά τη βιομηχανική επανάσταση, που είχε σαν αποτέλεσμα την αστικοποίηση και την αποκοπή των αστικών πληθυσμών από τις δραστηριότητες της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Δεδομένου μάλιστα ότι η βιομηχανική επανάσταση ξεκκίνησε από τη Μεγάλη Βρεττανία, δεν είναι τυχαίο που οι πρώτες αναφορές στην ευζωία ξεκίνησαν από τη χώρα αυτή, με την πρώτη οδηγία της Βρετανικής Βουλής για την προστασία των βοοειδών από την κακοποίηση και τον βασανισμό, το 1882 (Cruel Treatment of Cattle Act 1822). 

Για να αντιληφθούμε την ουσία του θέματος, πρέπει να ανατρέξουμε στην κυβερνητική οδηγία που δημοσιεύτηκε και υιοθετήθηκε για πρώτη φορά από την βρετανική κυβέρνηση το 1979, σαν επισημοποίηση και επικύρωση μιας προηγούμενης οδηγίας, η οποία είχε συνταχθεί το 1965, από τον Ιρλανδό ιατρικό ερευνητή Francis William Rogers Brambell. Στην οδηγία του Brambell, αναφερόταν ότι τα παραγωγικά ζώα θα έπρεπε να μπορούν να σηκώνονονται, να ξαπλώνουν, να κάνουν στροφή επί τόπου, να περιποιούνται το τρίχωμά τους και να τεντώνουν τα πόδια τους - πράγματα τα οποία τα περισσότερα ζώα της σημερινής εντατικοποιημένης κτηνοτροφίας ΔΕΝ έχουν την δυνατότητα να κάνουν. Απίστευτο; Και όμως αληθινό!  
Σήμερα, ευζωία για τα ζώα που βρίσκονται κάτω από την ανθρώπινη ευθύνη και υπό καθεστώς εξημέρωσης ή αιχμαλωσίας (τόσο αυτά που ορίζουμε σαν ζώα συντροφιάς, όσο και εκείνα που χρησιμοποιούμε για τροφή,  ένδυση, έρευνα ή διασκέδαση) σημαίνει πέντε στοιχειώδεις προϋποθέσεις υποφερτής ζωής, γνωστές και ως "πέντε ελευθερίες" (The Five Freedoms): να μην τα αφήνουμε να πεινούν - διψούν, να μην φοβούνται, να μην πονούν, να μην μένουν χωρίς θεραπεία ή έστω ανακούφιση όταν αρρωσταίνουν, και να μην στερούνται την δυνατότητα να εκφράζουν τις φυσιολογικές συμπεριφορές που ορίζει το είδος τους. Στον παράπλευρο πίνακα παρατίθενται οι πέντε θεμελιώδεις ελευθερίες και, ανάλογα με την εξασφάλιση της καθεμιάς από αυτές, προκύπτει και η εκτίμηση της ποιότητας της ζωής ενός ή περισσότερων ζώων, που μπορεί να είναι καλή, κακή ή ανυπόφορη. Ο πίνακας, που προσαρμόστηκε από την Farm Animal Welfare Committee (2009), αποτελεί ένα αντικειμενικό διαγνωστικό εργαλείο ευζωίας. Τον βρήκα στα ελληνικά στο psychology.gr, σε άρθρο του Ευάγγελου Δρίβα σχετικά με την παθολογική κατάσταση της παρασυσσώρευσης (animal hoarding).
 
Το παράπλευρο γράφημα ανήκει στην οργάνωση The Humane Education Trust και χρησιμοποιείται για διαδραστικά μαθήματα σε σχολεία της Νότιας Αφρικής. 
 

Η έννοια των δικαιωμάτων των ζώων (Animal rights) είναι μεταγενέστερη και σημαίνει κάτι περισσότερο από την ευζωία, καθώς αμφισβητεί το δικαίωμα της χρησιμοποίησης των ζώων από τους ανθρώπους για σκοπούς ελάσσονος ή και μείζονος σημασίας. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που νομίζουν πως όσοι υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ζώων είναι γραφικοί, καθώς υποστηρίζουν ότι τα ζώα έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ανθρώπους, αυτό όμως αποτελεί παρανόηση. Κανένας υπερασπιστής των ζώων δεν υποστήριξε ποτέ ότι οι γάτες ή οι σκύλοι θα πρέπει να έχουν, για παράδειγμα, δικαίωμα ψήφου! 

Όσοι υποστηρίζουν τα δικαιώματα των ζώων πιστεύουν ότι τα ζώα δεν θα πρέπει να γίνονται αντικείμενα βασανισμού και εκμετάλλευσης, επικρατεί όμως αρκετά μεγάλη σύγχιση ακόμη και πάνω σ' αυτό. Οι υπέρμαχοι των δικαιωμάτων δεν βάζουν τα ζώα πάνω απ' τους ανθρώπους, ούτε ζητούν να τους δοθούν ανθρώπινα δικαιώματα. Η κεντρική ιδέα έχει σαν βάση την επιστημονική διαπίστωση ότι όλα τα ζώα (και όχι μόνον αυτά που εμείς επιλέγουμε για συντροφιά) διαθέτουν την ικανότητα να αισθάνονται, να υποφέρουν, να χαίρονται και να επιθυμούν. Σύμφωνα με τον εισηγητή της θεωρίας των Δικαιωμάτων των Ζώων, νομικό και φιλόσοφο Gary Lawrence Francione, ως συναισθανόμενο (sentient) ορίζεται ένα ον που έχει ανάγκες, προτιμήσεις και επιθυμίες, και μπορεί να νοιώσει ικανοποίηση, στέρηση ή ματαίωση. 
WeAnimals.org
Βλέπουμε λοιπόν ότι, στο ένα άκρο, η θεωρία της ευζωίας βασίζεται στην άποψη ότι ότι οι άνθρωποι νομιμοποιούνται να χρησιμοποιούν τα ζώα για συντροφιά, διασκέδαση, ένδυση, πειράματα και τροφή, υπό τον όρο να τα κάνουν όλα αυτά "ανθρωπιστικά", προξενώντας τους όσο το δυνατόν λιγότερη αγωνία και πόνο. Στο άλλο άκρο, οι υποστηρικτές της θεωρίας των δικαιωμάτων πιστεύουν ότι, στην πράξη, η αποφυγή της αγωνίας και του πόνου, τις περισσότερες φορές, είναι ανέφικτη, και ότι τα ζώα δεν θα πρέπει να γίνονται με κανέναν τρόπο αντικείμενα εκμετάλλευσης. Είναι αλήθεια ότι τα δύο άκρα διίστανται και, από αυτήν διάσταση, δύο είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν: 1) Μπορούν οι δύο θεωρίες (και οι υποστηρικτές τους) να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν; 2) Σε τι χρησιμεύει για τα ζώα η θεωρία της ευζωίας, όταν στην πράξη οι κανόνες της δεν μπορεί παρά να παραβιάζονται διαρκώς; 
sentientmedia.org
Από την αρχή της ιστορίας της ανθρωπότητας, οι άνθρωποι εξελίχτηκαν χάρη στην βοήθεια και στην εργαλειοποίηση των ζώων και, χωρίς τα ζώα, δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί κανένας ανθρώπινος πολιτισμός. Η λογική λέει ότι δεν ζούμε σ' έναν κόσμο ιδανικό και ότι ούτε στην φύση ούτε στον πολιτισμό, για κανένα πλάσμα, ανθρώπινο ή μη ανθρώπινο, άγριο ή εξημερωμένο, δεν υπάρχει επίγειος παράδεισος. Τα ζώα που φέραμε να ζήσουν κοντά μας είναι υποχρεωμένα να υποφέρουν, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο για την δική μας επιβίωση. Όμως, στις μέρες μας, τα όρια ανάμεσα στην επιβίωση και την πολυτέλεια, την απληστία και την ανάγκη, δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρα. 

Αν και τώρα πια δεν χρειαζόμαστε ζώα για τις μεταφορές, για την ένδυση, την μόδα και τον καλλωπισμό μας, η ιατρική επιστήμη επιμένει ότι τα ζώα είναι απαραίτητα για την έρευνα, ενώ η παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων μάς έχει πείσει ότι είναι απαραίτητα για την τροφή μας, και ότι η ζωική πρωτεϊνη είναι αναντικατάστατη. Και ενώ πολλές χώρες έχουν απαγορεύσει το τσίρκο, η επισκεψιμότητα των ζωολογικών κήπων παραμένει ακόμα υψηλή, καθώς μάλιστα η επαφή των σύγχρονων ανθρώπων με την φύση υποβαθμίζεται ολοένα και περισσότερο. Η θεωρία της ευζωίας θα εξακολουθεί να είναι χρήσιμη για τα ζώα, όσο ένα παγκόσμιο και πανίσχυρο σύστημα "marketing" θα έχει τον πρώτο λόγο στις επιλογές, όχι μόνον για τους καταναλωτές αλλά και τους επιστήμονες τους οποίους θέτει στις υπηρεσίες του και αναδεικνύει.

 
factory farm cruelty
Ο όρος "speciesism" (σπισισμός ή ειδισμός) δημιουργήθηκε από τον Βρετανό ψυχολόγο Richard D.Ryder, το 1973, για να δηλώσει την μεροληπτικότητα προς τα μη ανθρώπινα ζώα, και έγινε περισσότερο δημοφιλής χάρη στον καθηγητή φιλοσοφίας και βιοηθικής του πανεπιστημίου του Πρίστον Πίτερ Σίγκερ. 

Οι θέσεις του σπισισμού βασίζονται στην παραδοχή ότι οι άνθρωποι είναι ανώτεροι και πιο σημαντικοί από όλα τα άλλα είδη. Η αντίθεση σε αυτήν την παραδοχή αποτελεί διεύρυνση του κύκλου της ενσυναίσθησης από τον εαυτόν προς τον "άλλον" και από το περισσότερο προς το λιγότερο όμοιο και το διαφορετικό, ως προέκταση της αντίθεσης στις θέσεις και κάποιων άλλων "-ισμών" που καταφεύγουν σε μειωτικούς μηχανισμούς για να νομιμοποιήσουν την εκμετάλλευση και τον βασανισμό πλασμάτων που θεωρούνται κατώτερα (βλέπε σεξισμός, ρατσισμός, φασισμός, δουλεμπόριο, αποικιοκρατία).  

cage-free
Η αντίθεση στον σπισισμό βασίζεται στην   αποδοχή της εγγενούς ικανότητας τόσο των ανθρώπων όσο και των μη ανθρώπινων ζώων να πονούν, να υποφέρουν και να συναισθάνονται, και η ενσυναίσθηση (empathy) βασίζεται στην ικανότητα των ανθρώπων να κατανοούν και να βιώνουν το πρόβλημα των "άλλων" σαν να ήταν δικό τους - και δεν έχει σημασία ποιος είναι ο "άλλος" (συγγενής, φίλος, γνωστός ή άγνωστος, άνδρας ή γυναίκα, γέρος ή παιδί, ομοεθνής ή ξένος, άνθρωπος ή ζώο). 

 "Μέχρι να καταφέρει να διευρύνει τον κύκλο της συμπόνοιας προς όλα τα ζωντανά πλάσματα, ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει να βρει την γαλήνη", είχε πει κάποτε ένας από τους μεγαλύτερους ανθρωπιστές όλων των εποχών.  


 Μια σύντομη, απλή και κατανοητή τοποθέτηση του θέματος της ευζωίας και των δικαιωμάτων για τα ζώα, από την Αμερικανίδα βιολόγο Doris Lin (1, 2), μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ. Και μια κάπως πιο "δύσπεπτη" προσέγγιση της σημερινής πραγματικότητας, εδώ.



  Επιλεκτικές αναφορές
 
Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)