Απόδοση στα Ελληνικά του άρθρου της Lori Marino "Emphasizing Animal Well-Being and Choice: Why Zoos and Aquariums Should Become Sanctuaries" στην ιστοσελίδα Center For Humans & Nature (2016)
Εισαγωγή
Στην σύγχρονη εποχή, ζωολογικός κήπος είναι ένας περιφραγμένος χώρος που εκθέτει μια μικρή ή μεγάλη συλλογή από άγρια ζώα. Τέτοιου είδους συλλογές ζώων υπήρχαν και σε προγενέστερους χρόνους, δεν εξυπηρετούσαν όμως αυτό που σήμερα εννοούμε με τον όρο "διασκέδαση" ή "εκπαίδευση", αλλά την επίδειξη της δύναμης και της κυριαρχίας των ηγεμόνων πάνω στις αποικίες, με ό,τι αυτές περιελάμβαναν, ανθρώπους και ζώα*. -ΚΠ
Ακολουθεί η απόδοση του άρθρου στα Ελληνικά.
Κατά τις δεκαετίες του '60 και του '70, οι ζωολογικοί κήποι και τα ενυδρεία, προσπαθώντας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εποχής, επιχείρησαν να προβληθούν ως κέντρα προστασίας των ζώων που φιλοξενούν. Δεν το κατάφεραν όμως. Η μετονομασία ενός κλουβιού ή μια δεξαμενής σε "ενδιαίτημα", δεν μπόρεσε να πείσει - ούτε βεβαίως και η διακόσμηση του χώρου διατήρησης των πολικών αρκούδων με εικόνες από την Αρκτική. Αυτές οι προσπάθειες συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, αν και ο στολισμός των κλουβιών με ψεύτικα σκηνικά δεν έχει και τόσο μεγάλη σχέση με την επιστήμη. Τα τελευταία χρόνια, οι ζωολογικοί κήποι και τα ενυδρεία που κάποτε αντιμετωπίστηκαν ως κέντρα εκπαίδευσης του κοινού και διατήρησης των ειδών, πλήττονται από μια θύελλα αντιδράσεων της κοινής γνώμης και αντιμετωπίζουν μια σειρά από ερωτήματα, στα οποία όλο και περισσότερο δυσκολεύονται να δώσουν ικανοποιητικές απαντήσεις.
Η αλήθεια είναι πως, παρ' όλες τις προσπάθειες, μέχρι και σήμερα, η ευζωία των άγριων ζώων στους ζωολογικούς κήπους και τα ενυδρεία παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα, ενώ η συμβολή αυτών των εγκαταστάσεων στην διατήρηση των ειδών είναι ελάχιστη, και η εκπαιδευτική τους αξία μηδαμινή. Για κάποια συγκεκριμένα είδη μάλιστα, τα επιστημονικά δεδομένα είναι αδιαπραγμάτευτα. Υπάρχουν είδη ζώων, όπως τα δελφίνια και τα άλλα κητώδη, οι αρκούδες, οι ελέφαντες, τα πρωτεύοντα, τα μεγάλα αιλουροειδή και ορισμένα είδη ψαριών, για τα οποία οι ζωολογικοί κήποι και τα ενυδρεία αδυνατούν να εξασφαλίσουν ένα στοιχειώδες επίπεδο ευζωίας. Κι' αυτό είναι πλέον αναμφισβήτητο, δεν πρόκειται για κάτι υποκειμενικό, δεν πρόκειται για την άλφα ή βήτα γνώμη που μπορεί να έχει ο καθένας, αλλά για διαπίστωση πλήρως τεκμηριωμένη επιστημονικά.
Από την άλλη πλευρά, έχει αποδειχθεί ότι η συμβολή των περισσότερων ζωολογικών κήπων στην διατήρηση των ειδών είναι πάρα πολύ περιορισμένη. Τα αποτελέσματα μετρήσεων δείχνουν πως, εκτός από μεμονωμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα την επανένταξη του Κόνδορα της Καλιφόρνιας (California condor), οι πληθυσμοί των άγριων ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση δεν εμπλουτίζονται με άτομα που έχουν γεννηθεί και ανατραφεί σε ζωολογικούς κήπους. Το πιο φανερό παράδειγμα είναι οι ελέφαντες. Κανένας από τους ελέφαντες που εδώ και πολλές δεκαετίες αναπαράγονται στην αιχμαλωσία δεν έχει ποτέ απελευθερωθεί για να ενταχθεί στους άγριους πληθυσμούς του είδους του που ζουν στην Αφρική ή στην Ασία. Στην πραγματικότητα μάλιστα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή οι ζωολογικοί κήποι εισάγουν κάθε τόσο άγριους ελέφαντες. Για τους ελέφαντες, όπως και για άλλα άγρια είδη, η εισαγωγή στον κόσμο των ζωολογικών κήπων και τους θεάματος είναι ένας μονόδρομος χωρίς επιστροφή. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα Κινέζικα πάντα, που αναπαράγονται στους ζωολογικούς κήπους κατά εκατοντάδες, ελάχιστα όμως από αυτά επιστρέφουν στον τόπο καταγωγής τους, ενώ από όσα επέστρεψαν μόνον τρία έχουν επιβιώσει.
Τέλος, οι επιχειρήσεις των ζωολογικών κήπων και ενυδρείων ισχυρίζονται ότι η οπτική επαφή του κοινού με τα ζώα που βρίσκονται στους χώρους τους προάγει το ενδιαφέρον για την προστασία των άγριων πληθυσμών που βρίσκονται στην φύση. Και αυτός ο ισχυρισμός όμως δεν ευσταθεί, γιατί στην πράξη αποδεικνύεται εντελώς το αντίθετο. Πάνε πολλές δεκαετίες από τότε που βλέπουμε ελέφαντες στους ζωολογικούς κήπους, όμως οι ελέφαντες βρίσκονται σήμερα στο χείλος της εξαφάνισης. Στην σημερινή εποχή, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων επισκέπτονται τους ζωολογικούς κήπους και τα ενυδρεία, όμως διανύουμε μια εποχή μαζικής εξαφάνισης των ειδών**.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, και προκειμένου για το μείζον ζήτημα της φροντίδας των άγριων ζώων που έχουν ήδη αναγκαστεί να ζουν εξαρτημένα από τους ανθρώπους, η έννοια του "ζωολογικού κήπου" (zoo) έρχεται να δώσει τη θέση της σε μια καινούργια λέξη που αναδύεται στη σημερινή εποχή, τη λέξη "καταφύγιο" (sanctuary).
Εκείνο που διαφοροποιεί έναν ζωολογικό κήπο από ένα αυθεντικό*** καταφύγιο είναι κατ' αρχήν ένα πράγμα: οι προτεραιότητες. Για τους ζωολογικούς κήπους, προτεραιότητα είναι η ικανοποίηση των επισκεπτών, γιατί αυτή μεταφράζεται σε εισητήρια, αποφέρει έσοδα. Για τα καταφύγια, προτεραιότητα είναι η υγεία και η ευζωία των ζώων. Σε έναν ιδανικό κόσμο, το ανθρώπινο είδος θα σταματούσε να καταστρέφει και να εκμεταλλεύεται τις άλλες μορφές ζωής με τις οποίες μοιράζεται αυτόν τον πλανήτη. Ένα πρώτο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση θα ήταν η αλλαγή της νοοτροπίας που θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τη σχέση των ανθρώπων με τα άλλα είδη ζώων. Επειδή όμως αυτό στην πραγματικότητα δεν πρόκειται να συμβεί, το πρώτο βήμα θα μπορούσε να γίνει κάπως διαφορετικά, αν δηλαδή αρχίζαμε να σκεφτόμαστε πώς θα μπορούσαμε να προσφέρουμε στα άλλα είδη μια σχετική "αποζημίωση", αποκατάσταση και επανόρθωση του κακού που τους έχουμε κάνει. Και αυτή η σκέψη μάς οδηγεί στην ιδέα των καταφυγίων.
Μια άλλη σημαντική διαφορά είναι η προσδοκία για το μέλλον. Οι ζωολογικοί κήποι και τα ενυδρεία είναι επιχειρήσεις που επιθυμούν να διατηρήσουν την δραστηριότητά τους για όσο το δυνατόν περισσότερο. Αν ρωτήσεις όμως τους διαχειριστές ενός αληθινού καταφυγίου, θα σου πουν ότι το όραμα και η προοπτική τους είναι εκείνη η μέρα που δεν θα υπάρχουν πλέον ζώα που πρέπει να διασωθούν από την κακοποίηση και την εκμετάλλευση. Τα καταφύγια λειτουργούν με την προσδοκία πως θα έρθει μια μέρα, σε ένα ιδανικό μέλλον, κατά την οποία ο λόγος της ύπαρξής τους δεν θα υφίσταται πλέον, κι' εκεί ακριβώς βασίζεται και η αξιοπιστία τους. Η πληροφόρηση και η εκπαίδευση που προσφέρει ένα καταφύγιο είναι αυθεντική, χωρίς ιδιοτέλεια και χωρίς υστεροβουλία και, ενώ οι ζωολογικοί κήποι και τα ενυδρεία, προκειμένου να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους, έχουν κάθε λόγο να δώσουν στους επισκέπτες την εντύπωση ότι τα ζώα στην αιχμαλωσία είναι ευτυχισμένα και υγιή, τα καταφύγια δεν χρειάζεται να προσποιηθούν κάτι τέτοιο.
Από αυτό ακριβώς το σημείο ξεκινά και η παραπληροφόρηση σχετικά με την συμπεριφορά των ζώων την οποία προάγουν οι εμπορικές εγκαταστάσεις. Είναι προφανές ότι ζώα άγρια, τα οποία υποχρεώνονται σε εξαναγκαστικές συμπεριφορές στο στρεσσογόνο περιβάλλον της αιχμαλωσίας, έχουν χάσει την αυτονομία τους, οι ζωολογικοί κήποι όμως διαφημίζουν κάθε είδους θέαμα που παρουσιάζεται με σκοπό την διασκέδαση των επισκεπτών, ως "φυσιολογική συμπεριφορά". Αντιθέτως, σε ένα αληθινό καταφύγιο, όπως αυτό που σχεδιάζει να δημιουργήσει το The Whale Sanctuary Project, παρέχει στα μεν φιλοξενούμενα ζώα ένα περιβάλλον που συνδιάζει την ασφάλεια με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτονομία, στο δε κοινό την ενημέρωση σχετικά με τους λόγους που καθιστούν την αιχμαλωσία απαγορευτική για την ευζωία τους και την ανάγκη της προστασίας του φυσικού τους περιβάλλοντος επιτακτική.
Τα καλά νέα είναι ότι ορισμένοι σύγχρονοι ζωολογικοί κήποι έχουν αρχίσει να μετασχηματίζονται από χώρους θεάματος και διασκέδασης σε αληθινά κέντρα αποκατάστασης και διατήρησης των ειδών. Ορισμένες επιχειρήσεις έχουν αρχίσει επίσης να αντιλαμβάνονται ότι συγκεκριμένα είδη, όπως οι ελέφαντες, δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν στην αιχμαλωσία, γι' αυτό και η διατήρησή τους στους ζωολογικούς κήπους θα πρέπει να σταματήσει. Το 2005, για παράδειγμα, ο ζωολογικός κήπος του Detroit μετεγκατέστησε τους δύο του ελέφαντες στο καταφύγιο της οργάνωσης Performing Animal Welfare Society.**** Και αργότερα, το National Aquarium αποφάσισε να σταματήσει τις παραστάσεις και να μετεγκαταστήσει τα δελφίνια του σε καταφύγιο.
Τέτοιες αποφάσεις δίνουν στο κοινό ένα μήνυμα που λέει ότι, ως άνθρωποι, οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε τον εαυτό μας και την σχέση μας με τα άλλα ζώα. Προς μια τέτοια κατεύθυνση φαίνεται λοιπόν ότι βρίσκεται το μέλλον των ζωολογικών κήπων και των ενυδρείων: τον μετασχηματισμό τους σε χώρους που θα μπορούν να παρέχουν τόσο αληθινή επιμόρφωση στο κοινό, όσο και μια ελάχιστη αποζημίωση και αληθινή προοπτική αποκατάστασης και διατήρησης στα ζώα που οι άνθρωποι μέχρι τώρα συνήθιζαν να εκμεταλλεύονται. Τώρα πια, τα εκθετήρια και τα θεματικά πάρκα του σήμερα καλούνται να αλλάξουν έτσι ώστε να γίνουν αγνώριστα, γιατί μόνον όσα επικεντρωθούν στην ευζωία των ζώων θα καταφέρουν να επιβιώσουν. Οι ζωολογικοί κήποι και τα ενυδρεία οφείλουν να επιλέξουν: ή θα αλλάξουν νοοτροπία και θα προσπαθήσουν να δώσουν πίσω στα αιχμάλωτα ζώα την ζωή που τόσα χρόνια τους έχει στερηθεί, ή θα κινδυνέψουν να εξαφανιστούν όπως όλα αυτά τα είδη που ισχυρίζονται ότι θέλουν να προστατέψουν.
Πηγή: https://www.humansandnature.org/emphasizing-animal-well-being-and-choice
Απόδοση στα Ελληνικά, Κάκη Πριμηκύρη
Παραπομπές
*Human zoo
**mongabay, biodiversitygr, theguardian, zougla
***Σ.τ.Μ: Τονίζεται η λέξη "αυθεντικό" διότι πολύ συχνά ο όρος χρησιμοποιείται ψευδεπίγραφα.
****wikipedia
Photo at twitter.com/weanimals [Οι ζωολογικοί κήποι πάντα προσπαθούν να προσελκύσουν οικογένειες με παιδιά, όμως για την ύπαρξη τέτοιων εγκαταστάσεων που οδηγούν σε λανθασμένη αντιμετώπιση των ζώων από τους ανθρώπους, συνυπεύθυνοι είμαστε όλοι μας.]
Tweeted
.png)
