Η νευροεπιστήμη έχει αποδείξει ότι, σε ορισμένες στρεσσικές καταστάσεις, άνθρωποι, δελφίνια και ποντίκια υποφέρουν με τον ίδιο τρόπο. (Μια εισαγωγή σχετικά με την νευρολογική διαταρραχή που προκαλεί τις στερεοτυπίες και ένα απόσπασμα από το άρθρο της Lori Marino με τίτλο "Of Mice and Orcas")
Σύνοψη - Abstract
Μπορεί τα διάφορα είδη ζώων, όταν βρεθούν σε αποστερημένο περιβάλλον, να αντιδρούν διαφορετικά, η αντίδρασή τους όμως παρουσιάζει κάποιες βασικές ομοιότητες εξαιτίας της εξελικτικής συνέχειας μεταξύ των ειδών. Η νευροεπιστήμη έχει αποδείξει ότι, σε ορισμένες στρεσσικές καταστάσεις, άνθρωποι, δελφίνια και ποντίκια υποφέρουν με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχει μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου που προσβάλλεται σε αποστερημένο περιβάλλον, και αυτή είναι τα βασικά γάγγλια, που ρυθμίζουν τις δράσεις, τις παρορμήσεις και τις επιλογές, μέσω μιας ομάδας επανατροφοδοτούμενων νευρικών κυκλωμάτων. Βασικά γάγγλια έχουν όλα τα σπονδυλωτά (και τα ασπόνδυλα έχουν κάποιες παρόμοιες ιστικές δομές) και ανταποκρίνονται στην αποστέρηση και στο στρες με τρόπους ανάλογους. Εκδήλωση στερεοτυπίας σημαίνει πάντοτε ότι τα βασικά γάγγλια έχουν απορρυθμιστεί. Για έναν θεατή που είναι γνώστης των παραπάνω μηχανισμών, η επίγνωση κάνει την εικόνα της Κίσκα ακόμα πιο οδυνηρή. Γιατί ένας γνώστης συμμετέχει σ΄αυτά που αισθάνεται αυτό το ζώο, και γιατί καταλαβαίνει πώς θα αισθανόταν και ο ίδιος κάτω από ανάλογες συνθήκες.
Στο βίντεο που μόλις είδατε, ένα ζώο χτυπάει τον εαυτό του στον τοίχο. Είναι η Κίσκα, μια όρκα που αιχμαλωτίστηκε το 1979, σε ηλικία τεσσάρων ετών και μεταφέρθηκε για να δίνει παραστάσεις στο δελφινάριο Marineland* του Καναδά. Την υποχρέωσαν να φέρει στον κόσμο πέντε μωρά, από τα οποία, τώρα πια, δεν ζει κανένα. Από το 2011, περνάει τη ζωή της ολομόναχη σε μια δεξαμενή που - τι ειρωνία - φέρει το όνομα "Friendship Cove"... Είναι η πιο μοναχική όρκα του κόσμου και εμφανίζει στερεοτυπική συμπεριφορά, χτυπώντας τον εαυτό της στα τσιμεντένια τοιχώματα της δεξαμενής που την χωρίζει από την ζωή, και διαγράφοντας αδιάκοπα κλειστούς επαναλαμβανόμενους κύκλους. Πριν από λίγες μέρες, η εικόνα της έκανε τον γύρο των ΜΜΕ**, και η συμπεριφορά της σχολιάστηκε έντονα από τους επισκέπτες του Marineland. Κάποιος έγραψε πως η Κίσκα περνάει την ημέρα της αναπηδώντας πάνω κάτω και διαγράφοντας αριστερόστροφους κύκλους μέσα στην δεξαμενή. Στο βίντεο βλέπουμε το ζώο να χτυπάει τα πλευρά του πάνω στα τοιχώματα της δεξαμενής, μερικοί μάλιστα παρατήρησαν ότι αυτό το κάνει πάντοτε στο ίδιο σημείο των τοιχωμάτων.
Ο όρος "στερεοτυπική συμπεριφορά" (ή "στερεοτυπίες") αναφέρεται σε όλα τα είδη των ζώων, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, και χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια συμπεριφορά που είναι μονότονη, επαναλαμβανόμενη, δεν εξυπηρετεί κάποιον προφανή σκοπό και εκδηλώνεται κάτω από συνθήκες υπέρμετρου και παρατεταμένου στρες. Πιστεύεται ότι οι στερεοτυπίες οφείλονται στην στέρηση και ματαίωση (frustration) της εκπλήρωσης έμφυτων φυσικών αναγκών, και έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να αντιμετωπιστούν με την άρση των στρεσσογόνων συνθηκών που τις προκαλούν. Διαφόρων ειδών στερεοτυπίες εμφανίζονται συχνά σε καταστάσεις αιχμαλωσίας, στους ζωολογικούς κήπους και τα δελφινάρια, τόσο στα χερσαία όσο και στα θαλάσσια είδη. Έρευνες επί σχεδόν μισό αιώνα, έχουν καταδείξει ότι το στερημένο περιβάλλον της αιχμαλωσίας αλλοιώνει τον εγκέφαλο (την λεπτή αρχιτεκτονική δομή και την βιοχημεία) διαφόρων ειδών που διατηρούνται σε αυτό, μεταξύ των οποίων τα μεγαλόσωμα θηλαστικά όπως οι ελέφαντες και τα κητώδη, υποφέρουν περισσότερο.
Στις 27 Σεπτεμβρίου και στο Blog του "The Whale Sanctuary Project", η Lori Marino γράφει για την Κίσκα τα εξής: Πολύ συχνά, όρκες που ζουν φυλακισμένες στα δελφινάρια μασούν τα μεταλλικά κάγκελα και τους τσιμεντένιους τοίχους, τόσο επίμονα και τόσο συχνά που καταστρέφουν τα δόντια τους. Αυτές οι επαναλαμβανόμενες αφύσικες συμπεριφορές ονομάζονται στερεοτυπίες και είναι ευρέως διαδεδομένες σε μια μεγάλη γκάμα ειδών ζώων. Παρατηρούνται επίσης και στους ανθρώπους, κάτω από συνθήκες που χαρακτηρίζονται από έλλειψη φυσικών ή κοινωνικών ερεθισμάτων, αδυναμία επιλογών και μονοτονία.
Κλασσικό παράδειγμα ζώου σε αποστερημένο περιβάλλον είναι το ποντίκι των εργαστηρίων, που ζει μέσα σε ένα μικρό πλαστικό κλουβί με μόνα εφόδια λίγη τροφή και νερό. Συστηματικές μελέτες μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε, εδώ και δεκαετίες, ότι τα ποντίκια, τα ψάρια, οι σκύλοι, οι μαϊμούδες, τα πουλιά, καθώς επίσης και ορισμένα ασπόνδυλα έχουν προδιάθεση να εκδηλώσουν στερεοτυπίες όταν φυλακίζονται σε περιβάλλον αποστερημένο από ερεθίσματα. Οι νευροεπιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι οι στερεοτυπίες είναι απόδειξη σοβαρού χρόνιου στρες, και αποτέλεσμα απορρύθμισης ορισμένων εγκεφαλικών κυκλωμάτων που ελέγχουν ορισμένες συμπεριφορές. Εδώ, μπορείτε να δείτε μια εργασία που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Reviews in the Neurosciences" με τίτλο "Putative neural consequences of captivity for elephants and cetaceans", όπου περιγράφονται οι βλάβες των εγκεφαλικών μηχανισμών που υποκρύπτονται κάτω από στερεοτυπίες σε αιχμάλωτα κητώδη και ελέφαντες. Αυτές οι βλάβες αποδεικνύουν ότι ο εγκέφαλός ορισμένων ειδών αλλοιώνεται εξ αιτίας της διαβίωσης στους ζωολογικούς κήπους και τα δελφινάρια.
Υπάρχει μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου που προσβάλλεται σε αποστερημένο περιβάλλον και αυτή είναι τα βασικά γάγγλια, που ρυθμίζουν την επιλογή των δράσεων, την δραστηριοποίηση και τις παρορμήσεις, μέσω μιας ομάδας επανατροφοδοτούμενων νευρικών κυκλωμάτων. Εκδήλωση στερεοτυπίας σημαίνει πάντοτε ότι τα βασικά γάγγλια έχουν απορρυθμιστεί.
Μπορεί τα διάφορα είδη ζώων να αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο όταν βρεθούν σε αποστερημένο περιβάλλον, υπάρχουν όμως κάποιες βασικές ομοιότητες εξαιτίας της εξελικτικής συνέχειας μεταξύ των ειδών. Βασικά γάγγλια έχουν όλα τα σπονδυλωτά (και τα ασπόνδυλα έχουν κάποιες παρόμοιες ιστοδομές) και ανταποκρίνονται με ανάλογους τρόπους στην αποστέρηση και στο στρες. Είτε λοιπόν πρόκειται για ένα δελφίνι που κολυμπά διαγράφοντας κύκλους, για μια όρκα που τρίβει τα δόντια της πάνω στις επιφάνειες της δεξαμενής, έναν ελέφαντα που ταλαντεύεται πέρα δώθε, ποντίκια του εργαστηρίου που τρέχουν διαγράφοντας κύκλους, ή ανθρώπους σε νευρολογικές κλινικές που λικνίζονται χωρίς σταματημό, όλα καταδεικνύουν το ίδιο πράγμα, διότι όλοι μοιραζόμαστε τους ίδιους βασικούς εγκεφαλικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται σε στρεσσικές καταστάσεις. Για έναν θεατή που είναι γνώστης των παραπάνω μηχανισμών, η επίγνωση κάνει την εικόνα της Κίσκα ακόμα πιο οδυνηρή. Γιατί ένας γνώστης συμμετέχει σ΄αυτά που αισθάνεται αυτό το ζώο, και γιατί καταλαβαίνει πώς θα αισθανόταν και ο ίδιος κάτω από ανάλογες συνθήκες.
Αξίζει τον κόπο να δοθεί στην Κίσκα μια ευκαιρία αποκατάστασης σε ένα περιβάλλον που μπορεί να της προσφέρει αρκετά πράγματα από αυτά που της έχουν μέχρι τώρα στερηθεί. Έχει διαπιστωθεί πως, όταν οι ελέφαντες μεταφέρονται από τους ζωολογικούς κήπους στα αληθινά καταφύγια, οι στερεοτυπίες τους μειώνονται σημαντικά, μερικές φορές μάλιστα εξαφανίζονται τελείως. Και όλη η συμπεριφορά τους αλλάζει καθώς προσαρμόζονται στο νέο και πλουσιότερο σε ερεθίσματα περιβάλλον. Μακάρι και η Κίσκα να μεταφερθεί σε ένα καταφύγιο όπου θα μπορέσει ν' "ανθίσει" ξανά.
Aπόδοση στα Ελληνικά, Κάκη Πριμηκύρη
Photo at https://bit.ly/3ogjfIr (We Animals Media)***
Σχετικοί σύνδεσμοι
Κοινοποιήσεις
ΟΧΙ ΣΤΟ ΔΕΛΦΙΝΑΡΙΟ-ΤΣΙΡΚΟ ΣΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ -- https://bit.ly/39JZWyy
Παραπομπές
* Το Marineland κατηγορείται, εδώ και χρόνια, για κακοποίηση των ζώων στις εγκαταστάσεις του. Το βίντεο κοινοποίησε στο twitter (1, 2) ο Phil Demers που εργάστηκε εκεί ως εκπαιδευτής και παραιτήθηκε μετά από 12 χρόνια (το 2012), καταγγέλλοντας τις απαράδεκτες συνθήκες κάτω από τις οποίες η επιχείρηση διατηρούσε τα δελφίνια και τα άλλα θαλάσσια θηλαστικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου