Από την πανδημία του ιού στην πανδημία της μοναξιάς

Επεξεργασμένο απόσπασμα από άρθρο του Αντώνη Ανδρουλιδάκη στον Δρόμο της Αριστεράς

Photo courtesy Emilio Morenatti

Το άρθρο αυτό δεν επιχειρεί να "πουλήσει" μια κάποια βεβαιότητα, σε καιρούς μέγιστης ανθρώπινης ανασφάλειας, όπως κάνουν οι διάφορες θεωρίες συνομωσίας. Ούτε επιχειρεί να αμφισβητήσει τα συμπεράσματα των ειδικών επιδημιολόγων, προτρέποντας σε ανυπακοή στις υποδείξεις και τις οδηγίες. Όμως είναι γεγονός ότι η απομόνωση και η αυξημένη δυσπιστία που φορτίζει τις διαπροσωπικές μας σχέσεις προϋπήρχαν. Και αυτό που συμβαίνει τώρα είναι ότι η πανδημία έρχεται όχι μόνον να επιτρέψει αλλά να επιβάλλει την αποστασιοποίηση και την μοναξιά. Τα περιοριστικά μέτρα έφεραν αρχικά κάποια ανακούφιση με την απενοχοποίηση και την φυσιολογικοποίηση της κατάστασης γιατί, χάρη σ' αυτά, το πρόβλημα βγήκε έξω από το πεδίο της προσωπικής μας ευθύνης και έλαβε μαζικά χαρακτηριστικά: τώρα πια όλοι νοιώθουν μοναξιά. Φαντάσου να διψάς για χρόνια, να νιώθεις πολύ ενοχικά γι’ αυτό αλλά να έχεις παγιδευτεί στη δίψα σου, και μια ωραία μέρα να σου λένε "από εδώ και πέρα είναι υποχρεωτικό να διψάς" και επίσης "θα διψάμε όλοι μας"... 

Μοναξιά είναι η απόσταση ανάμεσα στο επιθυμητό και στο πραγματικό επίπεδο σύνδεσης που βιώνει κάποιος. Η μοναξιά, που τώρα έγινε "νόμιμη" και φυσιολογική συνθήκη επιβίωσης, υπήρχε από χρόνια. Ίσως γιατί, εδώ και χρόνια, η αποδοχή και η αγάπη έχει συνδεθεί με την επίδοση. Η μητέρα έλεγε πάντα "θα σ’ αγαπώ άμα είσαι καλό παιδί", ο πατέρας έλεγε πάντα "θα σ' αγαπάω άμα είσαι μάτσο άντρας", η/ο σύντροφος σε αποδέχεται μόνο αν έχεις διαφόρων ειδών επιδόσεις, ο εργοδότης σε αποδέχεται μόνον αν είσαι αποδοτικός, και το κόμμα μετράει μόνον εκλογικά ποσοστά... Η επίδοση ήταν πάντα το προαπαιτούμενο, όχι μόνον της αποδοχής ή/και της αγάπης αλλά και της ίδιας της ύπαρξης. Η εναγώνια αναμέτρηση του Εαυτού με τον πρωταθλητισμό της επίδοσης οδήγησε τον ανθρώπινο ψυχισμό σε μια άνευ προηγουμένου αυτο-εκμετάλλευση, μέχρι το τελικό burn-out. Έτσι, η άνευ όρων αγάπη και αποδοχή έγινε με τον καιρό "μια ιστορία που δεν συμφέρει", και το ατομικό συμφέρον έγινε το μόνο κίνητρο. Παράλληλα ερχόταν πάντα και η απαίτηση να απαλλαγούν οι άνθρωποι από τα όποια "αρνητικά" συναισθήματα, να μην εμφανίζουν τα αληθινά τους συναισθήματα αν δεν ήταν ευχάριστα, και να μην πενθούν για τις απώλειες τους. Και, αν δεν μπορούν, να απομονωθούν και να αφήσουν τους Άλλους να ζήσουν τη χαρά τους. 

Εδώ και χρόνια, είχαμε κρύψει τον αληθινό εαυτό μας κάτω από τόνους καταναγκαστικής θετικότητας. Ώσπου μια μέρα ήρθε ο Φόβος, ο νέος κινητήρας των πάντων. Κι εκεί οι άνθρωποι χρειάστηκαν και πάλι τις σχέσεις, τον έρωτα, την αγάπη, την αποδοχή. Γιατί το ξέρουμε ήδη καλά από την πρώϊμη σχέση με την μάνα μας, ότι μόνο έτσι νικιέται ο Φόβος. Αλλά - τι τραγικό - τώρα ο Φόβος προέρχονταν από την ίδια τη σχέση, από το άγγιγμα, από την κοινωνικότητα με τον άγνωστο Άλλο. Τώρα ο φόβος προέρχονταν απ’ αυτό που μπορούσε να μας σώσει από τον Φόβο. Η παλιά επιδημία μοναξιάς που ήταν άμεση συνέπεια της δυσκολίας να επιβιώσει κανείς μέσα στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, η παλιά επιδημία μοναξιάς εξ' αιτίας της δυσκολίας των ανθρώπων να συγκροτούν αληθινές σχέσεις, ενέσκηψε τώρα δριμύτερη και μάλιστα ως προϋπόθεση της επιβίωσης. Η για χρόνια "σμιλεμένη" από τον καπιταλισμό κοινωνική αναπαράσταση ότι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως "κακοί" και ανταγωνιστικοί, η κυρίαρχη "πιπίλα" των οικογενειακών και εκπαιδευτικών συστημάτων, το επαναλαμβανόμενο μοτίβο που μπόλιαζε με δυσπιστία έως και παράνοια κάθε ανθρώπινη σχέση, τώρα είναι πλέον όρος επιβίωσης. Η κόλαση είναι ο κάθε Άλλος έξω από εμάς, και τα σύνορα της επικράτειας μας βρίσκονται πλέον στο κατώφλι του διαμερίσματος μας, για να μην πούμε στο δέρμα που περιβάλλει το σαρκίο μας. Ο ιός, ο αόρατος εχθρός, η απειλή χωρίς ορισμένο χρονικό ορίζοντα τέλους, η ενσάρκωση της απειλής στο πρόσωπο του Άλλου - αυτό το πρόσωπο που οφείλει να κρύβεται πίσω από μια μάσκα - η αφή που πρέπει να διαμεσολαβείται από το πλαστικό γάντι ή το πλεξιγκλάς, νομιμοποιούν την διαλυτική σχέση καπιταλισμού-ατομικισμού. Τώρα η μοναξιά αναδύεται ως όρος επιβίωσης, ως ζήτημα ζωής και θανάτου, ως η νέα φυσιολογικότητα. 

Ο καπιταλισμός παράγει την μοναξιά και η πανδημία την επικυρώνει ως μονόδρομο ΤΙΝΑ. Και είναι τέτοια η ισχύς αυτού του προτύπου που απαλλάσσει πλέον τους ανθρώπους από την παλιά ντροπή να δηλώσουν την μοναχικότητα τους, γιατί τώρα αυτό είναι δείγμα υπευθυνότητας και αλληλεγγύης στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Τώρα πια, το να είσαι απομονωμένος δεν θα απασχολεί ούτε καν τους ψυχολόγους. Η πανδημία COVID-19 μετέτρεψε την πανδημία της μοναξιάς σε "υγιή" κανονικότητα. Τώρα πια, για την μοναξιά δεν θα φταίει κανείς, ούτε ο καπιταλισμός, ούτε το άτομο που "κάτι κάνει λάθος". Τώρα θα φταίει ένας αόρατος εχθρός. Κι έτσι, με δεδομένη την μοναξιά ή την επικινδυνότητα της σύνδεσης, δεν θα υπάρχει κάτι καλύτερο να κάνει κανείς από το να εργάζεται όλο και πιο πολύ, όλο και πιο αποδοτικά. Τώρα λοιπόν, με τη σφραγίδα του αρμόδιου υπουργείου, επιτέλους οι άνθρωποι θα μπορούν χωρίς ενοχές να πέσουν με τα μούτρα στην επίδοση, μέσα σε μια πανδημία που καθιστά σαφές ότι "χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλο" και την ίδια στιγμή το απαγορεύει. 

ΥΓ. Σύμφωνα με την Πυραμίδα Αναγκών του Maslow, η ανάγκη για επικοινωνία και ανήκειν έρχεται τρίτη, μετά την ανάγκη για επιβίωση (τροφή, νερό, ύπνος) και ασφάλεια (στέγη). 






Ολόκληρο το άρθρο του Αντώνη Ανδρουλιδάκη μπορείτε να διαβάσετε εδώ: https://edromos.gr/apo-tin-pandimia-tou-covid-stin-pandimia-tis-monaksias/