Εκείνα που τρώμε κι αυτά που χαϊδεύουμε

Δεν υπάρχει άνθρωπος της Δύσης που να μην εκφράζει απέχθεια για το περίφημο κινέζικο Yulin Festival, γνωστό και σαν Lychee and Dog Meat Festival, αυτήν την πασίγνωστη καλοκαιρινή γιορτή που συνοδεύεται από την κατανάλωση κρέατος σκύλου, κάθε Ιούνιο στην νότια Κίνα. Φρικτές εικόνες (google/search) σφαγμένων και βασανισμένων σκυλιών, στοιβαγμένων σε κλουβιά, κάνουν κάθε χρόνο τον γύρο του διαδικτύου και συγκεντρώνουν τον αποτροπιασμό του Δυτικού κόσμου, σε τέτοιο βαθμό που με μια πρώτη ματιά θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι η βαρβαρότητα είναι κάτι που υπάρχει μόνον στην Κίνα. 

Στις περισσότερες Δυτικές κοινωνίες, οι σκύλοι και οι γάτες αντιμετωπίζονται σαν ζώα συντροφιάς και μέλη της οικογένειας. Σε κάποιες χώρες όμως, σύμφωνα με την οργάνωση Humane Society International, περίπου 30 εκατομμύρια σκύλοι και 10 εκατομμύρια γάτες σφαγιάζονται κάθε χρόνο για ανθρώπινη κατανάλωση, κυρίως στην Ασία. Ανάμεσα στις χώρες που καταναλώνουν σκύλους και γάτες συμπεριλαμβάνονται η Κίνα, η Νότια Κορέα, το Βιετνάμ, η Ταϋλάνδη, η Καμπότζη, η Ινδία, η Ελβετία και η Νιγηρία. Σε μερικά χωριά της Ελβετίας με αγροτικό πληθυσμό, οι γάτες σερβίρονται σαν σπεσιαλιτέ των Χριστουγέννων, ενώ στις ΗΠΑ, η κατανάλωση σκύλων και γάτων ήταν θεωρητικά νόμιμη μέχρι το 2018, αν και στην πράξη αυτό αντιμετωπιζόταν ως αποκρουστικό. Νόμος που να απαγορεύει την κατανάλωση κρέατος σκύλου δεν υπάρχει επίσης ακόμη ούτε στο Ηνωμένο Βασίλειο (wikipedia.org, metro.co.uk/2019, independent.co.uk)!

Για την πλειονότητα των ανθρώπων της Δύσης, αυτού του είδους η φρίκη είναι απόλυτα κατανοητή, το ποσοστό όμως των ζώων συντροφιάς που θυσιάζονται για να γίνουν ανθρώπινη τροφή, αν συγκριθεί με κάποιους άλλους αριθμούς, είναι αμελητέο. Σε ολόκληρο τον κόσμο, και κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες, κάθε χρόνο θανατώνονται για ανθρώπινη κατανάλωση 70 δισεκατομμύρια χερσαία ζώα φάρμας (βοοειδή, πουλερικά και χοίροι). Τα περισσότερα από αυτά περνάνε όλη τους την ζωή σε βιομηχανοποιημένες εκτροφές, κάτω από μαρτυρικές συνθήκες. Αν συνυπολογίσουμε και τα θαλάσσια ζώα, έχουμε 100 δισεκατομμύρια ψάρια από ιχθυοκαλλιέργειες και τουλάχιστον 790 δισεκατομμύρια (έως και 3 τρισεκατομμύρια) που αλιεύονται.

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αντίθετοι με τον βασανισμό και την κακοποίηση των ζώων, την ίδια στιγμή όμως τρώνε εκπροσώπους διαφόρων ειδών που διαθέτουν τόσο νοημοσύνη όσο και την δυνατότητα να αισθάνονται (sentience 

-- sciencedirect.com, google/search). Η ανθρώπινη ενσυναίσθηση όμως περιορίζεται σε ορισμένα είδη ζώων που χρησιμεύουν για συντροφιά. Σύμφωνα με τους Αυστραλούς ψυχολόγους Brock Bastian και Steve Loughnan αυτό αποτελεί μια αντίφαση την οποία ονομάζουν "παράδοξο του κρέατος" (meat paradox): η αγάπη και η φροντίδα μας για τα ζώα περιορίζεται στα είδη με τα οποία σχετιζόμαστε στενά, ενώ για όλα τα υπόλοιπα δεν αισθανόμαστε υπόλογοι.

Ο Jared Piazza από το πανεπιστήμιο Lancaster υποστηρίζει ότι, όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν ποια ζώα θα φάνε και ποια θα θεωρήσουν συντρόφους, το κάνουν με κριτήρια συναισθηματικά  και όχι λογικά. Και πράγματι, δεν υπάρχει λογική εξήγηση στον διαχωρισμό των ζώων σε κρέας ή συντροφιά, ούτε υπάρχει κάποια ηθική που να δικαιολογεί την αντιμετώπιση κάποιων ειδών σαν τροφή και κάποιων άλλων σαν μέλη της οικογένειας. Όμως, για να αποφύγουν κάθε ενοχή, οι άνθρωποι που τρώνε κρέας καταφεύγουν συνήθως σε αβάσιμους ισχυρισμούς που δεν έχουν κανένα επιστημονικό έρεισμα, όπως "οι σκύλοι είναι εξυπνότεροι από τα γουρούνια" ή "τα ψάρια δεν αισθάνονται πόνο".

Παρ' όλα αυτά, πανεπιστημιακές μελέτες καταδεικνύουν ότι τα γουρούνια διαθέτουν νοημοσύνη παιδιού 3 ετών, είναι υπερβολικά καθαρά, έχουν πολύ ευαίσθητη όσφρηση, και μπορούν ακόμα και να τακτοποιήσουν σε μιαν άκρη τα παιχνίδια τους, μετά το τέλος ενός μαθήματος παιχνιδιού. Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν ότι τα ψάρια όχι μόνον βιώνουν το στρες και τον πόνο, αλλά και διαθέτουν αναπτυγμένη νοημοσύνη (fishfeel.org, endanimalslaughter). Έχει επίσης αποδειχθεί ότι οι αγελάδες έχουν εξαιρετικά καλή μνήμη, τα χταπόδια μπορούν να λύσουν προβλήματα και να θυμούνται τις λύσεις, και οι κατσίκες μπορούν να κοιτάξουν τους ανθρώπους με τρόπο εξίσου εκφραστικό με τον τρόπο που κοιτάζουν οι σκύλοι. Η ανικανότητα των ανθρώπων να επικοινωνήσουν λεκτικά με τα μη ανθρώπινα ζώα για να καταλάβουν τα συναισθήματά τους δεν αποδεικνύει ότι τα άλλα ζώα δεν είναι συναισθανόμενα.

Ανάμεσα σε δύο στοιχεία που εμφανίζονται στο γνωστικό πεδίο ταυτόχρονα και το ένα συνεπάγεται την άρνηση του άλλου, οι άνθρωποι καλούνται να αντιμεωπίσουν μια ψυχολογική ασυμβατότητα την οποία ο ψυχολόγος Leon Festinger (Λίον Φέστινγκερ) ονομάζει "γνωστική ασυμφωνία" (cognitive dissonance) και, προκειμένου να διαχειριστούν την κατάσταση, "αποφασίζουν" ότι αυτά τα δύο στοιχεία δεν θα πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους, υπακούοντας σε έναν προστατευτικό ψυχολογικό μηχανισμό. Για να γεφυρώσουν το χάσμα της ηθικής ασυνέπειας, κατά την οποία κάποια είδη ζώων απολαμβάνουν την ανθρώπινη φροντίδα και τρυφερότητα ενώ άλλα αντιμετωπίζονται σαν τροφή, οι άνθρωποι οχυρώνονται πίσω από έναν ψυχολογικό μηχανισμό αποσύνδεσης. Φαίνεται όμως ότι ο μηχανισμός αυτός εν τέλει λειτουργεί μάλλον καταπιεστικά, ίσως γι' αυτό εκείνοι που τον χρησιμοποιούν προσπαθούν να μειώσουν τα συναισθήματα δυσφορίας που πηγάζουν από την διάσταση ανάμεσα στις πράξεις και τις γνώσεις τους, αποφεύγοντας κάθε πληροφορία που τον ενισχύει. Το φαινόμενο αυτής της γνωστικής ασυμφωνίας ίσως ερμηνεύει και το γεγονός ότι οι κρεατοφάγοι συχνά εκδηλώνουν μια επιθετική άμυνα απέναντι σε όσους επιλέγουν την χορτοφαγία.

Η κοινωνική ψυχολόγος Melanie Joy (.facebook.com), για να περιγράψει την βαθειά ριζωμένη πεποίθηση που είναι προϊόν διατροφικής κουλτούρας και επιτρέπει την θεώρηση ορισμένων ειδών ζώων ως βρώσιμα χωρίς κανένα συνακόλουθο συναίσθημα αποστροφής, επινόησε τον όρο carnism ("καρνισμός"). Ο όρος αναφέρεται σε ένα βαθειά ριζωμένο σύστημα πεποιθήσεων που επιτρέπει ή και επιβάλλει την κατανάλωση κρέατος, την οποία θεωρεί φυσιολογική - κανονική, φυσική και απαραίτητη (το αξίωμα των τριών n: normal, natural, necessary), και συνεπώς αναπόφευκτη. Στην επιστήμη της Λογικής και των Μαθηματικών, αξίωμα είναι μια πρόταση της οποίας η αλήθεια θεωρείται δεδομένη και χρησιμεύει ως αρχικό σημείο για την εξέταση άλλων προτάσεων. Η κατάρριψη του αξιώματος των τριών n, είναι η αφετηρία για την τεκμηρίωση της θεωρίας και πρακτικής της αποκλειστικής χορτοφαγίας (Veganism), κατά την οποία η κατανάλωση κρέατος και λοιπών ζωικών προϊόντων δεν αποτελεί αναγκαιότητα αλλά προκατάληψη, ενώ η αποχή από αυτά συνιστά ελεύθερη επιλογή. Με άλλα λόγια, εκεί που τελειώνει ο μύθος της αναγκαιότητας για την επιβίωση, αρχίζει ο δρόμος για τις ατομικές ηθικές επιλογές του καθενός.

 

Στην Δυτική κουλτούρα, η κατανάλωση κρέατος συνδέεται με τον ανδρισμό, γενικότερα όμως έχει αποδειχθεί ότι οι προκαταλήψεις κάνουν τους ανθρώπους να ψάχνουν να βρουν αποδείξεις για να ενισχύσουν αυτά που ήδη πιστεύουν και, μπροστά σε έναν καταφανή ανορθολογισμό, οι άνθρωποι καταφεύγουν σε αμυντικούς μηχανισμούς εκλογίκευσης, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να στηρίξουν την στάση τους. Ένας άλλος αμυντικός μηχανισμός είναι η άρνηση: η άρνηση της παραδοχής ενοχλητικών απόψεων της εξωτερικής πραγματικότητας, όταν η πραγματικότητα είναι άβολη και έρχεται να αμφισβητήσει την ηθική μας. Αν και ασυνείδητα προσαρμόζουμε τις αντιλήψεις μας για τις διανοητικές ικανότητες των ζώων στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, για να εξουδετερώσουμε την φρικτή πραγματικότητα της σφαγής επικαλούμαστε την παράδοση, και πολλές φορές - γιατί όχι - ακόμα και την θρησκεία. Έτσι τα καταφέρνουμε ώστε ό,τι δεν αντιλαμβανόμαστε, ό,τι δεν αναγνωρίζουμε και δεν παραδεχόμαστε, να μην υπάρχει.

Η αλήθεια όμως είναι πως, ενώ οι αμυντικοί μηχανισμοί ανακουφίζουν τα συναισθήματα ενοχής των ανθρώπων, τα ζώα δεν παύουν να σκέπτονται, να εκφράζονται και να βιώνουν μια μεγάλη γκάμα αισθημάτων και συναισθημάτων, όπως αγάπη και χαρά, φόβο και πόνο. Η ταξινόμηση των ζώων σε βρώσιμα και μη βρώσιμα, ζώα συντροφιάς και ζώα παραγωγής, ζώα για θεάματα και ζώα κατάλληλα να προσφέρουν διασκέδαση, διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό και αποτελεί καθαρά προϊόν κουλτούρας. Η κουλτούρα είναι εκείνο που επιτρέπει ή δεν επιτρέπει την κατανάλωσή τους και όχι η εγγενής τους αξία, ούτε η αυθόρμητη αποστροφή στις κουλτούρες των "άλλων". 


Κείμενο βασισμένο στο άρθρο Dog for Dinner: Blasphemy or Hypocrisy? via Sentient Media

Απόδοση στα ελληνικά by Filikaki




Επιλεκτικές αναφορές

• Animals are conscious and should be treated as such

• Psychology of eating meat

• The meat paradox: how we can love some animals and eat others

• "Resolving the Meat-Paradox: A Motivational Account of Morally Troublesome Behavior and Its Maintenance" (Brock Bastian and Steve Loughnan, 2016), Abstract and PDF Available at researchgate.net

• Psychologist Explains Why People Eat Certain Animals But Love Others (VIDEO)

• Toward Rational, Authentic Food Choices | Melanie Joy | TEDxMunchen: https://youtu.be/o0VrZPBskpg

• Why We Love Dogs, Eat Pigs, and Wear Cows: Carnism Intro" – slideshow presentation Dr. Melanie: https://youtu.be/ZCojVjwJP7o

• CARNISM: Why Do We Think It's So Normal To Eat Animals?

• ΚΑΡΝΙΣΜΟΣ: Γιατί Θεωρούμε Ότι Είναι Τόσο Φυσιολογικό Να Τρώμε (κάποια) Ζώα;

• Πώς μπορούμε να αγαπάμε κάποια ζώα και να μην αισθανόμαστε ένοχοι όταν τρώμε άλλα

• Βιγκανισμός Vs Καρνισμός, Τι είναι τα "Τρία Ν"; (Fb)

• What is Carnism? (Beyond Carnism - Πέρα από τον Καρνισμό) -- facebook.com
  

• Fishing Hurts More Than Fish

• What the 'meat paradox' reveals about moral decision making

• Why real men eat meat: It makes them feel manly

• Η Γνωστική Ασυμφωνία (τι είναι και τι επίδραση έχει στη ζωή μας)

• Animal Agriculture is Deadlier Than You Think (via Animal Cognition, the Emotional and Intellectual Lives of Animals)

• Why We Love Dogs, Eat Pigs, and Wear Cows: An Introduction to Carnism, 10th Anniversary Edition, August 1, 2020 at amazon.com

• Respect for Fish Day, Brochure pdf at drive.google.com

 

 
 

Photo at https://www.designswan.com/archives/heartwarming-photograph-of-kids-and-farm-animals.html

 

Image at newscientist.com -- psychologytoday