Τρείς λόγοι που εξηγούν γιατί τα δελφίνια ανήκουν στις θάλασσες και όχι στις δεξαμενές των δελφιναρίων

Άρθρο της Maddalena Bearzi* στο medium.com, Αύγουστος 2020 

Απόδοση στα ελληνικά και hyperlinks, Filikaki

Κοινοποίηση at 1, 2, 3  

 

Εδώ και τριάντα χρόνια, περνάω ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου συντροφιά με ελεύθερα δελφίνια, μελετώντας τα μέσα από ερευνητικά σκάφη. Δημιούργησα την καριέρα μου ακολουθώντας τις καθημερινές τους κινήσεις και παρατηρώντας τις συμπεριφορές τους. Όταν άρχισα τις σπουδές μου, τα έβλεπα κυρίως σαν αντικείμενα μιας έρευνας, όμως με την πάροδο του χρόνου έφτασα να αναγνωρίζω το κάθε άτομο ξεχωριστά, όχι μόνον από το ραχιαίο τους πτερύγιο που χρησιμοποιούμε για την ταυτοποίηση, αλλά και από άλλες ατομικές ιδιαιτερότητες, όπως η νοημοσύνη, η προσωπικότητα και ο χαρακτήρα τους. Έχοντας περάσει χιλιάδες ώρες μέσα στην θάλασσα, άρχισα να αναγνωρίζω κάποια άτομα από την εξωτερική τους εμφάνιση και έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου. Άρχισα να καταλαβαίνω τις ανάγκες τους για ζωτικό χώρο και για συντροφικότητα, και να παρατηρώ τις πολυσύνθετες κοινωνίες τους που μοιάζουν τόσο πολύ με τις δικές μας.

Έτσι, τώρα πια είμαι σε θέση να διακρίνω ξεκάθαρα πόσο διαφορετική είναι η ζωή που ζουν αυτά τα ζώα στα δελφινάρια, και δεν μπορώ να σταματήσω να αναρωτιέμαι γιατί επιμένουμε να κρατάμε αιχμάλωτα τέτοια υπέροχα πλάσματα. Έχω ακούσει διάφορες δικαιολογίες για αυτό, με πιο συχνές την εκπαίδευση, την διατήρηση των ειδών και την έρευνα. Θεωρούμε ότι το ανθρώπινο είδος διαθέτει υπευθυνότητα, ευφυία και την ικανότητα ανάλυσης των δεδομένων, συνεπώς μπορούμε να σταθμίσουμε όλα αυτά που σήμερα γνωρίζουμε για τα δελφίνια, προκειμένου να πάρουμε συνειδητές αποφάσεις που να  στηρίζονται σε ανάλογες εκτιμήσεις. Πριν από μερικές δεκαετίες, η διατήρηση κητωδών σε ένα περιορισμένο περιβάλλον ήταν αποδεκτή, τότε όμως δεν ξέραμε αρκετά πράγματα. Τότε δεν είχαμε αρκετή πληροφόρηση για την αληθινή τους φύση και τις ζωτικές τους ανάγκες, σήμερα όμως γνωρίζουμε πολύ περισσότερα. Με λίγα λόγια, υπάρχουν τρείς κυρίως λόγοι εξ αιτίας των οποίων η αιχμαλωσία δεν αρμόζει στα δελφίνια.

1. Τα δελφίνια έχουν πολύ αναπτυγμένο εγκέφαλο και νοημοσύνη 

Αν θεωρήσουμε ότι ο άνθρωπος, σε σύγκριση με τα άλλα ζώα, κατέχει την κορυφή στην κλίμακα της νοημοσύνης, τα δελφίνια κατατάσσονται στην αμέσως επόμενη θέση, ψηλότερα ακόμη και από τα μεγάλα πρωτεύοντα. Εξετάζοντας το σχετικό μέγεθος του εγκεφάλου, που εκφράζεται με το πηλίκο
EQ (Encephalization quotient) και αποτελεί μέτρο εκτίμησης της ευφυίας ενός ζώου, θα δούμε ότι αυτό είναι πολύ υψηλό στα δελφίνια, τα οποία έχουν έναν εγκέφαλο ασυνήθιστα μεγάλο αναλογικά με το σωματικό τους μέγεθος. Νευροαανατομικές μελέτες των τελευταίων ετών καταδεικνύουν επίσης ότι τα δελφίνια διαθέτουν πολύ αναπτυγμένο νεοφλοιό, πολύ πιο περίπλοκο σε σύγκριση με άλλα είδη και του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου, καθώς επίσης και χαρακτηριστική αυλάκωση του εγκεφαλικού φλοιού πιο έντονη από ότι στα πρωτεύοντα. Αυτές οι δομές του νευρικού συστήματος έχουν άμεση σχέση με την σύνθετη επεξεργασία των πληροφοριών. Τα δελφίνια διαθέτουν επίσης νευρώνες ατρακτοειδούς σχήματος (Von Economo neurons), οι οποίοι σχετίζονται με τις κοινωνικές γνωστικές δεξιότητες. Αναμφίβολα είναι δύσκολο να δοθεί ένας ακριβής ορισμός για την έννοια της νοημοσύνης και, ανάλογα με τον ορισμό που επιλέγουμε, μπορεί να θεωρήσουμε ότι σχεδόν όλα τα ζώα διαθέτουν έναν κάποιο βαθμό ευφυίας. Όμως ειδικά στα δελφίνια, στα μεγάλα πρωτεύοντα και στους ανθρώπους, η πολυπλοκότητα της δομής του εγκεφάλου σχετίζεται στενά με την κοινωνική και την οικολογική πολυπλοκότητα.
 

2. Τα δελφίνια ζούν σε σύνθετες κοινωνικές ομάδες στην ανοικτή θάλασσα 

Ο μεγάλος και σύνθετος εγκέφαλος δίνει την δυνατότητα στα δελφίνια να οργανωθούν σε σύνθετες και ευέλικτες κοινωνίες, οι οποίες τους εξασφαλίζουν την επιβίωση μέσα στο τρισδιάστατο και γεμάτο αντιξοότητες υγρό περιβάλλον τους. Τα ρινοδέλφινα (το πιο συνηθισμένο είδος που θα συναντήσουμε στα σημερινά δελφινάρια), όπως και όλα τα κητώδη, διαθέτουν ευέλικτες και σημαντικές κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες. Ζούν σε οργανωμένα κοινωνικά δίκτυα, και οι σχέσεις τους συχνά διαφοροποιούνται και βασίζονται σε συγκεκριμένες μνήμες σχετικά με το ποιος συμπαθεί ποιον και ποιος είναι αληθινός φίλος. Μέσα στις κοινωνικές τους ομάδες, συνεργάζονται στο κυνήγι και μοιράζονται την τροφή. Τα αρσενικά δημιουργούν συμμαχίες μεταξύ τους, προκειμένου να κατακτήσουν τα θηλυκά ή να κατατροπώσουν τους αντίζηλους άλλων ομάδων. Τα δελφίνια αλληλοφροντίζονται μεταξύ τους. Οι μητέρες έχουν μακροχρόνιους και ισχυρούς δεσμούς με τα μικρά τους. Τα μικρά μπορεί να μείνουν δύο ή και περισσότερα χρόνια κοντά στις μητέρες τους, διαμορφώνοντας την δική τους ατομική ταυτότητα μέσα στον ωκεανό. Παίζουν, δεσμεύονται, μιμούνται, μαθαίνουν το ένα από το άλλο, και μεταφέρουν τις πληροφορίες από γενιά σε γενιά. Η μεταφορά επίκτητων τρόπων συμπεριφοράς από την μια γενιά στη επόμενη συνιστά αυτό που ονομάζουμε "κουλτούρα". Όπως και οι άνθρωποι, τα δελφίνια αναγνωρίζουν τον εαυτό τους και έχουν αυτοεπίγνωση - μια ιδιότητα που δεν έχει ακόμα ερευνηθεί αρκετά. Μέσα στην θάλασσα, τα δελφίνια βρίσκονται μονίμως σε κίνηση και μπορεί να ταξιδέψουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες μίλια μακρυά. Ο μεγάλος εγκέφαλος τα βοηθά να αντιμετωπίζουν δυσκολίες και να εντοπίζουν την τροφή που δεν είναι πάντοτε διαθέσιμη ούτε σταθερή. Είναι ζώα επί της ουσίας κοινωνικά που χρειάζονται πολύ εκτεταμένο χώρο για να ζήσουν, και μια δεξαμενή δεν προσεγγίζει στο ελάχιστο αυτή την βιολογική τους ανάγκη.  

3. Τα δελφίνια έχουν συναισθήματα και προσωπικότητα  

Μάς αρέσει να τα σκεφτόμαστε σαν πλάσματα χαρούμενα και παιχνιδιάρικα που έχουν ένα μόνιμο χαμόγελο στο πρόσωπό τους. Έχουμε την τάση να τα ανθρωποποιούμε, προβάλλοντας σε αυτά δικές μας ιδιότητες και χαρακτηριστικά. Όμως αυτό που εμείς βλέπουμε σαν χαμόγελο σε ένα πρόσωπο γεμάτο ευτυχία, συγκαλύπτει τα αληθινά συναισθήματα αυτού του ζώου, ιδίως όταν βρίκεται στην αιχμαλωσία, και ξεχνάμε ότι τα δελφίνια πεθαίνουν "χαμογελώντας". Τα δελφίνια έχουν κι' αυτά μεταιχμιακό σύστημα όπως εμείς, και μπορούν να βιώσουν ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων όπως χαρά, πένθος, ματαίωση, θυμό και αγάπη. Αν εξετάσετε ένα δελφίνι με έναν μαγνητικό τομογράφο, θα διαπιστώσετε ότι διαθέτει μια εκτεταμένη εγκεφαλική συγκρότηση που τού επιτρέπει να βιώνει σύνθετα συναισθήματα. Και αν εξετάσετε καλύτερα τον εγκέφαλο ενός δελφινιού, θα δείτε εκείνους τους εξειδικευμένους ατρακτοειδείς νευρώνες που στους ανθρώπους σχετίζονται με την διαίσθηση και την ενσυναίσθηση. Ο καθένας που έχει δει με τα μάτια του πόσο συμπονετική είναι μια μητέρα-δελφίνι όταν φροντίζει το μικρό της, ένα δελφίνι που βοηθάει κάποιον συντροφό του που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, ή ένα δελφίνι που θρηνεί για ώρες ή και ημέρες τον θάνατο κάποιου συγγενή του, δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αυτά τα ζώα έχουν συναισθήματα, αν και είναι δύσκολο να καταλάβεις, να ορίσεις και να μετρήσεις τα συναισθήματα των κατοίκων του ωκεανού, όπως είναι δύσκολο να μετρήσεις και την ευφυία τους.
 
 

Όπως προαναφέρθηκε, οι πιο συνηθισμένες δικαιολογίες για την αιχμαλωσία των δελφινιών είναι η έρευνα, η εκπαίδευση και η διατήρηση των ειδών. Ακόμη όμως κι' αν αγνοήσουμε όλες τις επιστημονικές μελέτες και όλα αυτά που ξέρουμε σήμερα για τα δελφίνια, μπορούμε να απομυθοποιήσουμε (i) αυτούς τους ισχυρισμούς που είναι τόσο προσφιλείς στους υπέρμαχους της αιχμαλωσίας.

Έρευνα 

Για τους υπέρμαχους της αιχμαλωσίας των δελφινιών, η επιστημονική έρευνα είναι το τελευταίο χαρτί στο οπλοστάσιο των επιχειρημάτων τους, και θα μπορούσε να είναι και το ισχυρότερο αν δεν ήταν τόσο αναχρονιστικό. Είναι αλήθεια ότι, στο παρελθόν, ορισμένες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν με την βοήθεια αιχμάλωτων δελφινιών μάς έχουν βοηθήσει στην βασική κατανόηση αυτών των ζώων, καθώς η έρευνα πεδίου είχε να αντιμετωπίσει πολλές τεχνικές και υλικοτεχνικές δυσκολίες εκείνη την εποχή. Τώρα όμως, ο κόσμος και η επιστήμη έχουν αλλάξει και η τεχνολογία προσφέρει όλα τα μέσα για την αποτελεσματική μελέτη των δελφινιών στα φυσικά τους ενδιαιτήματα. Σε γενικές γραμμές, οι λίγες γνώσεις που μπορούμε να αποκομίσουμε σε ένα τεχνητό περιβάλλον δεν μπορούν να χρησιμεύσουν για την προστασία και την διαχείριση των ελεύθερων πληθυσμών. Στην πραγματικότητα, αυτό το είδος  έρευνας μπορεί να αποδειχθεί ακόμη και παραπλανητικό. Πολλές δημοσιευμένες μελέτες που βασίστηκαν σε αιχμάλωτα δελφίνια εστιάζουν στις τεχνικές της εκπαίδευσης και στην βελτίωση των μεθόδων διαχείρισης, κάτι που δεν έχει καμία αξία ούτε πρακτική εφαρμογή στην ανοικτή θάλασσα. Η μελέτη των ασθενειών των δελφινιών, για παράδειγμα, δεν έχει τίποτα να προσφέρει στην πρόληψη και αντιμετώπιση των ιογενών επιδημιών που προκαλούν μαζικούς θανάτους στους άγριους πληθυσμούς. Στην καλύτερη περίπτωση, οι επιχειρήσεις προσφέρουν στην έρευνα μόνον ένα πολύ μικρό ποσοστό των εσόδων τους που προέρχονται από την πώληση εισητηρίων, και λιγότερο από το δέκα τοις εκατό των ζωολογικών κήπων συμμετέχουν σε προγράμματα διατήρησης των πληθυσμών, είτε στον χώρο της αιχμαλωσίας είτε στην φύση.

Εκπαίδευση, διατήρηση και προστασία 

Ο πιο συνηθισμένος ισχυρισμός  πολλών δελφιναρίων είναι ότι προσφέρουν σπουδαίες ευκαιρίες επιμόρφωσης που μπορεί να στρέψουν το ενδιαφέρον του κοινού στην προστασία των ελεύθερων δελφινιών. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια, και η αντίρρηση συνίσταται στον ορισμό της εκπαιδευτικής αξίας. Φανταστείτε την εμπειρία ενός παιδιού σε ένα δελφινάριο. Το παιδί δεν βλέπει ούτε καταλαβαίνει τι είναι στην πραγματικότητα αυτά τα ζώα που κάνουν άλματα και πιτσιλίζουν τον κόσμο με νερό κατόπιν εντολής, και παίρνουν ένα ψάρι από το χέρι του εκπαιδευτή κατά την διάρκεια μιας παράστασης. Το παιδί βλέπει μια τυποποιημένη συμπεριφορά που δεν δείχνει σχεδόν τίποτα από την καθημερινή ζωή αυτών των ζώων γιατί, στερημένα από τον ζωτικό τους χώρο και τις κοινωνικές τους δομές, τα δελφίνια αλλάζουν. Τίποτα κοινό δεν υπάρχει ανάμεσα στα αιχμάλωτα δελφίνια και σε αυτό που έρχομαι να γνωρίσω στην θάλασσα. Φανταστείτε τώρα ότι πηγαίνετε το παιδί σας μια μικρή ταξιδιωτική εκδρομή παρατήρησης κητωδών. Ακόμη και μια μοναδική φορά, μπορεί να τού προσφέρει την ευκαιρία να πάρει μια ιδέα για αυτό που πραγματικά είναι η αληθινή ζωή των ελεύθερων δελφινιών, να καταλάβει τι είναι τα δελφίνια και πώς συμπεριφέρονται όταν βρίσκονται με τις δικές τους οικογένειες. Εκεί έξω στην θάλασσα, μπορεί ο καθένας να καταλάβει ότι αυτό που πρέπει να προστατέψουμε δεν είναι μόνον τα ίδια τα δελφίνια αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούν. Αυτά είναι τα πραγματικά σημαντικά μαθήματα διατήρησης και προστασίας για ένα παιδί. Ένας δεύτερος ισχυρισμός είναι ότι τα κρατάμε φυλακισμένα στις δεξαμενές για να σώσουμε από την ρύπανση και την υπεραλίευση, ακόμα και από την εξαφάνιση, και ότι τα προγράμματα αναπαραγωγής στην αιχμαλωσία έχουν κίνητρα διατήρησης και προστασίας των απειλουμένων ειδών. Όμως, στην αιχμαλωσία δεν διατηρούνται συνήθως τα είδη που κινδυνεύουν ή απειλούνται, συνεπώς και αυτός ο ισχυρισμός δεν ευσταθεί. Τα προγράμματα αναπαραγωγής στην αιχμαλωσία εξυπηρετούν έναν και μοναδικό σκοπό: τον συνεχή ανεφοδιασμό των δελφιναρίων με δελφίνια κατάλληλα για διασκέδαση των ανθρώπων και έκθεση στο κοινό.

Υπάρχουν ακόμα και πολλοί άλλοι λόγοι εξαιτίας των οποίων η αιχμαλωσία των δελφινιών είναι απαράδεκτη, όπως οι ακατάλληλες και συχνά φρικτές συνθήκες που επικρατούν ακόμη σε πολλές εγκαταστάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς επίσης και τα υψηλά ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας που παρατηρούνται στα δελφινάρια. Στην πράξη, κανένα ενυδρείο ή θαλάσσιο πάρκο δεν μπορεί ποτέ να καλύψει τις περίπλοκες φυσιολογικές και ψυχοδιανοητικές ανάγκες ενός ζώου που ανήκει στην τάξη των κητωδών. Για να μην αναφερθούμε και στον αριθμό των ατόμων που σκοτώνονται κατά την διαδικασία της αρπαγής τους από την θάλασσα, και το στρες που βιώνουν τα ζώα όταν χωρίζονται από τους συντρόφους και τα κοινωνικά τους δίκτυα. Είναι καιρός να παραδεχτούμε ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο εξακολουθούμε να κρατάμε αιχμάλωτα αυτά τα υπέροχα, διανοητικά προικισμένα και κοινωνικά εξελιγμένα ζώα είναι για την δική μας διασκέδαση, με κίνητρο να βγάλουμε χρήματα, πολλά χρήματα. Τα δελφίνια είναι μη ανθρώπινα πρόσωπα που αξίζει να έχουν κάποια δικαιώματα. Και εμείς οι άνθρωποι θα έπρεπε να είμαστε δίκαιοι και συμπονετικοί, τόσο για τα δελφίνια όσο και για άλλα ζώα μάς συντροφεύουν σ' αυτόν τον πλανήτη, και να σταματήσουμε να τα κρατάμε φυλακισμένα στα κλουβιά.

Πηγή: Three Simple Reasons Why Dolphins Belong in the Wild - Keeping dolphins in captivity is not acceptable anymore at https://medium.com/datadriveninvestor/three-simple-reasons-why-dolphins-belong-in-the-wild-e6d7f89962f2 (via Dolphin Biology and Conservation και Ocean Conservation Society)

Photo at researchgate.net

 

*oceanconservation.org, whalesanctuaryproject.org, Harvard University Press, amazon.com 

Η Maddalena Bearzi είναι Ιταλίδα θαλάσσια βιολόγος, συγγραφέας, δημιουργός καλλιτεχνικών κοσμημάτων και πρόεδρος της οργάνωσης Ocean Conservation Society. Τα τελευταία 30 χρόνια μελετά ελεύθερα κητώδη και άλλα θαλάσσια θηλαστικά, για τα οποία έχει γράψει τα βιβλία "Beautiful Minds: The Parallel Lives of Great Apes and Dolphins" και "Dolphin Confidential: Confessions of a Field Biologist". Εργάζεται επίσης ως φωτορεπόρτερ, και άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα, μεταξύ των οποίων και το National Geographic.