Εκεί που τα ξωτικά είναι πιο πολλά από τους ανθρώπους

Αν δεν είσαι λάτρης των βράχων και των μικρών γιαλών, μη βγεις στον πηγαιμό για την Φολέγανδρο. Φτάνοντας, σηκώνεις τα μάτια σου ψηλά. Αναρωτιέσαι τι θα συναντήσεις... Το νησί είναι μια έκπληξη για τον ταξιδιώτη. Η Χώρα, καλά κρυμμένη μέσα στα βράχια, δε φαίνεται από το λιμάνι.  Ξεπροβάλει μπροστά σου εκεί που τελειώνει το ανηφορικό ταξίδι της ανακάλυψης. Και τότε, μία λέξη μόνο κυριαρχεί, η λέξη Γαλήνη. Μια πλατεία γεμάτη κόσμο, το θρόισμα των φύλλων, η μυρωδιά του Αιγαίου και εκεί στο βάθος ο ήχος από τα μαχαιροπίρουνα και οι σιωπηλές συζητήσεις ευτυχισμένων ανθρώπων. Εκεί στην κορυφογραμμή της Φολεγάνδρου. Στην αγκαλιά της μικρής πλατείας. 

Η Φολέγανδρος κατοικείται από την πρωτοκυκλαδική εποχή. Πρώτοι άποικοι της ήταν οι Κάρες και οι Φοίνικες. Στη συνέχεια ήρθαν οι Κρήτες, με αρχηγό τον γιο του Μίνωα, τον  Φολέγανδρο, από τον οποίο πήρε και το όνομα του το νησί. Το νησί αποτελούσε την εποχή εκείνη καταφύγιο καταδιωκομένων από την Κρήτη. Από τους μελετητές διατυπώνεται επίσης και μια δεύτερη εκδοχή. Ότι η Φολέγανδρος οφείλει το όνομά της στους Φοίνικες. Οι Φοίνικες, ξακουστοί έμποροι στα πρώτα χρόνια της 1ης χιλιετίας π.Χ., χρησιμοποιούσαν το νησί ως αγκυροβόλιο και σταθμό στις εμπορικές τους εξορμήσεις σε όλη την Μεσόγειο και το ονόμαζαν "phelekgundari". Όνομα που σημαίνει στη γλώσσα τους "πετρώδης γη". 

Επί Φραγκοκρατίας, η Φολέγανδρος ανήκε στο Δουκάτο του Αιγαίου. Την κατέκτησε ο ιδρυτής του Δουκάτου Μάρκος Σανούδος, το 1212, και ανέγειρε μεγάλο οχυρό φρούριο στο ψηλότερο σημείο της Χώρας, όπου και βρίσκεται η αρχαία πόλη. Το νησί έμεινε υπό την κυριαρχία των Βενετών μέχρι το 1566, όταν και ερημώθηκε από τους Τούρκους πειρατές. Το 1617 οι Τούρκοι κατέλαβαν το νησί και το εξουσίαζαν μέχρι το 1821. Το έτος 1715, η Φολέγανδρος υπέστη λεηλασία και ερήμωση από τον πασά Τζανούμ Χότζα που υποδούλωσε τους κατοίκους της. 

Οι βασικοί οικισμοί του νησιού είναι τρεις: ο Καραβοστάσης στο λιμάνι, η αγροτική Άνω Μεριά και η Χώρα, που αποτελεί και τον κύριο οικισμό του νησιού. Την λιλιπούτεια παλιά γειτονιά οι ντόπιοι την ονομάζουν Κάστρο. Το Κάστρο χτίστηκε τον 13ο αιώνα  πάνω από τον γκρεμό. Δεν θα δείτε πολεμίστρες και τείχη. Το Κάστρο της Φολεγάνδρου έχει για τείχη τα ίδια τα λευκά σπιτάκια που χτίστηκαν τον μεσαίωνα παραταγμένα στη σειρά στην άκρη του οικισμού, στο χείλος του γκρεμού. Για να προστατεύουν τους κατοίκους από εχθρικές επιδρομές. Κάθε βράδυ η μικρή πόρτα του κάστρου, η "λόντζια", έκλεινε μέχρι το χάραμα, παρέχοντας στους κατοίκους προστασία από τις πειρατικές επιδρομές. Εκεί σε αυτές τις γειτονιές θα περιπλανηθείτε. Θα χαθείτε μέχρι να βρεθείτε ξανά στο κέντρο της νοικοκυρεμένης πλατείας. Από την άκρη της Χώρας, στην πλατεία της Πούντας, ξεκινά μία ανηφορική λιθόστρωτη διαδρομή που οδηγεί στη μεγαλύτερη εκκλησία της Φολεγάνδρου, την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, την Παναγία (ή καλύτερα Παναγιά), χτισμένη πάνω στον βράχο. Τόσο κοντά στον ουρανό. Με θέα τη Χώρα και το βαθύ μπλε του Αιγαίου. 

Η Άνω Μεριά είναι ένας αγροτικός οικισμός που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί τουριστικά. Έχουν δημιουργηθεί αρκετά καταλύματα. Ιδιαίτερης αισθητικής. Τα σπίτια στην Άνω Μεριά  είναι μικρά αυτόνομα αγροκτήματα. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν σοκάκια. Υπάρχει όμως φούρνος με ξύλα, καφενεία και παραδοσιακό εργαστήρι παραγωγής παστελιού.  Ενδιαφέρον έχει επίσης το Λαογραφικό Μουσείο*, που βρίσκεται σε παραδοσιακή "θεμωνιά" του 19ου αιώνα. Περιλαμβάνει στέρνα, κελάρι, φούρνο, στάβλο, λιοτρίβι και αλώνι. Όπως επίσης αντικείμενα καθημερινής χρήσης, έπιπλα και ενδυμασίες. Πρόκειται για Οικομουσείο. Είναι το πρώτο που λειτούργησε στην Ελλάδα με την ιδέα του ανοικτού Μουσείου. Είναι ανοικτό κάθε χρόνο από 1/7-15/9 από 17.00-20.00. Διευθύνεται από τον πολιτιστικό σύλλογο "Η Φολέγανδρος", του οποίου πρόεδρος και διευθυντής του Μουσείου είναι ο ζωγράφος και συντηρητής έργων Μάρκος Βενιός [fb].

Η Χρυσοσπηλιά βρίσκεται δέκα μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα σπήλαια της Ελλάδας. Με εντυπωσιακό διάκοσμο από σταλακτίκες και σταλαγμίτες. Τον 4ο αιώνα Π.Χ. υπήρξε χώρος λατρείας και τελετών ενηλικίωσης. Μεγάλο μέρος των τοιχωμάτων και της οροφής του καλύπτεται από ανδρικά ονόματα που θεωρείται ότι ανήκαν σε εφήβους της εποχής. Επίσης βρέθηκαν και θράσματα αγγείων και ανθρώπινα οστά. 

Γι’ αυτή τη σπηλιά μιλάει και ο περιηγητής του National Geographic στο συλλεκτικό τεύχος που έχει τίτλο "Με ιστιοφόρο το 1972 στο Αιγαίο": "Όταν φτάσαμε στη σπηλιά διαπιστώσαμε ότι οι τοίχοι που βλέπαμε ανήκαν σε δύο πολύ παλιές στέρνες. Η μία εκ των οποίων ήταν γεμάτη νερό. Από την οροφή κρέμονταν σταλακτίτες, και φαίνεται ότι με τις χειμωνιάτικες βροχές το νερό κυλούσε πάνω τους και έσταζε μέσα στη στέρνα γεμίζοντας την σιγά σιγά. Αρχίσαμε να εξερευνούμε πίσω από τις στέρνες. Οι φωτεινές δέσμες πάγωσαν μόλις έπεσαν πάνω στις κόγχες που ήταν σκαλισμένες στους τοίχους. Μέσα τους ήταν στοιβαγμένα προσεκτικά διαφόρων ειδών οστά και ανθρώπινα κρανία. Το θέαμα ήταν ανατριχιαστικό. Αρχίσαμε να κατηφορίζουμε…Στο Καραβοστάσι ρωτήσαμε κάτι ντόπιους για τη σπηλιά κι εκείνοι άρχισαν να σταυροκοπιούνται. "Δεν πάμε ποτέ εκεί πέρα", μας είπε ένα γέροντας. "Το μέρος είναι γεμάτο καλικάντζαρους". 

Σε ένα τόσο αραιοκατοικημένο νησί, σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενα του περιηγητή, τα ξωτικά ήταν μάλλον πιο πολλά από τους ανθρώπους. 

Πηγή: humanstories.gr (facebook.com/story) 

Δεύτερη φωτογραφία από Φολέγανδρος Σιδηρά Γη - Folegandros ("Λεμονόσπιτο")

*Παραπομπή: Στη Φολέγανδρο, λόγω της ιδιαίτερης μορφολογίας της και της απομόνωσης που επέβαλε στους κατοίκους της, αναπτύχθηκε ένας τύπος οικογενειακής κλειστής αγροτικής οικονομίας. Χαρακτηριστικά εργαλεία και άλλα υλικά κατάλοιπα των αγροτικών εργασιών εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο του νησιού (egeonet.gr, e-kyklades.gr). https://youtu.be/rJ8GIJV7FHI, https://youtu.be/bQp1hlzxxT8 -- ribandsea.com/travels

 

Προσθήκη: Η Φολέγανδρος ενσωματώθηκε στην επικράτεια του ελληνικού κράτους το 1830, όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες. Το 19ο αιώνα ενισχύθηκε οικονομικά από τους πολυάριθμους μετανάστες στην Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια και γνώρισε περίοδο σχετικής οικονομικής άνθησης. Από τη δεκαετία του ’20 μέχρι και τα χρόνια της Δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), χρησιμοποιήθηκε κατά περιόδους ως τόπος εξορίας.  /  Οι θεμωνιές είναι αυτόνομες οικιστικές μονάδες αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Εκτός από την κατοικία περιλαμβάνουν κελάρι, φούρνο, αποθήκη, στάβλο, αχυρώνα, κοτέτσι, αλώνι, στέρνα, πατητήρι και λιοτρίβι, ενώ γύρω τους βρίσκονται τα κτήματα με τη λεμονιά, το αμπέλι και το χωράφι με τα λαχανικά.  /  Η Χρυσοσπηλιά είναι ένα σπήλαιο που παραμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος του ανεξερεύνητο. Το δείγμα είναι το μοναδικό στον ελλαδικό χώρο. Ασφαλής πρόσβαση υπάρχει μόνο από τη θάλασσα και μόνο με πολύ καλό καιρό. Το σπήλαιο δεν είναι ακόμη επισκέψιμο για το κοινό, καθώς συνεχίζονται οι έρευνες της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας. [Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου]  

 

Φολέγανδρος, μονοπάτια: paths-trails

 

 

 

 

Φολέγανδρος, παραλίες: paralies -- google.gr/search -- maps

 

 

 

Φολέγανδρος, Ανεμόμυλος (Hotel)

 

 

 Φολέγανδρος, Λαογραφικό Μουσείο

 

 

 

 

 Φολέγανδρος Σιδηρά Γη

 

 

 

 

 

 

Φολέγανδρος, MyFolegandros, Anargyros Dekavallas

Πάσχα 2021 ατην Φολέγανδρο (ταξιδεύοντας με τον Ιωσήφ Παπαδόπουλο)

Πάσχα στην Φολέγανδρο (Facebook group)